Większość najcięższych przeżyć, jakich doświadcza człowiek, związane jest z przeżyciem straty. Przeżycia te łączy wspólna cecha: lęk lub obawa przed utratą własnego życia, przed śmiercią innych osób, rozstaniem, zdradą, przed utratą zaufania w dobre i budujące relacje międzyludzkie. Bardzo często pierwszą reakcją na doświadczenie straty czy traumę jest płacz. Płacz ten jest potrzebny, bo w cieczy łez są hormony stresu, które podczas płaczu „wypłukują się” z organizmu. Dlatego pozwólmy osobie, doświadczając urazu psychicznego, opłakać stratę, a na pracę nad jej zaakceptowaniem przyjdzie jeszcze czas.
Co dziedzina psychologii zwana psychotraumatologią mówi na temat traumy/urazu psychicznego? Warto bliżej przyjrzeć się zjawisku „traumy”, które obecnie chyba jest nadużywane i potocznie przez wielu używane do opisu sytuacji trudnej, a pomiędzy sytuacją trudną a traumą zdecydowanie nie można postawić znaku równości.
Co to jest trauma?
O traumie czy sytuacji traumatycznej mówimy wówczas, gdy pojawia się odczucie ekstremalnego zagrożenia życia (nas samych, albo innych – szczególnie bliskich nam osób). Wówczas doświadczamy poczucia całkowitej bezsilności, niemożności zrobienia czegokolwiek, by pomóc sobie lub innym, czy wyswobodzenia się z tej strasznej sytuacji. Mówimy o tzw. „pułapce traumatycznej”, której cechą jest to, że przy całym zagrożeniu nie można znaleźć wyjścia. Zostaje wówczas mocno zachwiane zaufanie do siebie i do otaczającego nas świata.
Przyczyny traumy
Przyczyn doświadczania traumy może być wiele, w dużej mierze to, jak oceniamy i przeżywamy daną sytuację, wynika z naszej odporności psychicznej, umiejętności radzenia sobie z emocjami. W przypadku osób o słabszym konstrukcie psychicznym, podchodzących do sytuacji trudnych w sposób bardziej emocjonalny niż racjonalny, więcej zdarzeń o mniejszym nasileniu może wywołać traumę niż u osób odpornych psychicznie.
Trauma częściej pojawia się w przypadku, gdy zdarzenie dotyczy nas lub bliskich nam osób np. nasz gwałt lub widok, gdy ojciec zabija matkę czy ginie w wypadku samochodowym. Niezwykle ważne podkreślenia jest to, że czasami świadek danego zdarzenia może odnieść większe szkody w swej psychice niż sama ofiara – to kwestia bardzo indywidualna i umniejszanie wówczas trudnościom, komunikaty w stylu „To Ciebie nie dotyczy/ Tobie się przecież nic nie stało” jedynie pogłębiają trudności emocjonalne jednostki.
Ta sytuacja odnosi się szczególnie do dzieci, które z powodu swojej zależności od rodziców, bardziej niż oni przeżywają trudne zdarzenia dotyczące tych ostatnich. Przyczyny traumy mogą mieć związek z działaniem człowieka (morderstwo, gwałt, napad, porwanie, wypadek śmiertelny, zamach, wojna, tortury) lub katastrof żywiołowych (trzęsienie ziemi, powódź, huragan). Niestety zaburzenia w następstwie działań człowieka są poważniejsze i trwają dłużej niż po katastrofach żywiołowych.
Objawy urazu psychicznego
Jednostka po traumatycznym doświadczeniu przeżywa go ciągle na nowo w swoich snach, przebłyskach pamięci i przemyśleniach. Jest obojętna na świat, unika bodźców (np. myśli, uczuć, miejsc, ludzi, zapachów, przedmiotów), które przypominają jej o urazie psychicznym, doświadcza objawów lęku i pobudzenia, które nie występowały przed urazem (zaburzenia snu, nadmierna czujność, trudności ze skupieniem uwagi, wyolbrzymione reakcje przestrachu i wybuchy gniewu). Do objawów traumy należą także trudności z przypomnieniem sobie ważnych szczegółów traumatycznego przeżycia, a także z bieżącą koncentracją uwagi. Widoczne jest u niej ograniczenie zainteresowań i aktywności, poczucie wyobcowania lub wyłączenia spośród innych, co znacząco utrudnia normalne funkcjonowanie, mogą pojawić się u niej napady złości, agresji, ataki paniki, zaburzenia odżywiania, poczucie winy i wstydu, stany depresyjne, myśli i próby samobójcze. Jedną z najcięższych form urazu psychicznego jest PTSD (zespół stresu pourazowego). Dane zawarte w literaturze wskazują, że zaburzenia stresu pourazowego występują dwukrotnie częściej u kobiet niż u mężczyzn.
Trauma z dzieciństwa – wpływ traumy na psychikę dorosłego
Gdy dziecko doświadcza traumy, widoczne są zmiany w jego zachowaniu (pojawiają się różne nietypowe, niewystępujące dotychczas zachowania), zmiany sposobu reagowania dziecka na otaczający je świat, a także zmiany sposobu, w jaki dziecko widzi świat i jak traktuje obecnie osoby ze swojego otoczenia. Przeżycie traumy w dzieciństwie rzutuje negatywnie na relacje interpersonalne dziecka w okresie dorosłym. Przede wszystkim widoczny jest wysoki poziom nieufności i lęku, co skutkuje tym, że nawet jeśli nawiązuje ono relacje z innymi, to często mają one powierzchowny charakter.
Badania naukowe dowodzą, że urazy psychiczne z dzieciństwa mogą prowadzić do zaburzeń fizycznych w organizmie człowieka dorosłego np. chorób krążenia, nowotworów. Doznany we wczesnym dzieciństwie stres traumatyczny może stanowić przyczynę depresji, zaburzeń dysocjacyjnych, niektórych zaburzeń osobowości, stanów lękowych, wybuchów paniki, jak również skłonności do nałogów.
Jak więc widać, skutków urazów psychicznych z dzieciństwa w życiu dorosłym może być wiele, dlatego tak ważne jest, aby chronić dzieci, czemu służą także bliskie relacje z rodzicami oraz szybko reagować, gdy dostrzegamy jakieś nieprawidłowości. Większą krzywdą dla dziecka może być pominięcie sygnałów, które do nas wysyła, niż to, że okażą się one mniej drastyczne, niż się spodziewaliśmy.
Okoliczności chroniące przed wystąpieniem zaburzeń potraumatycznych
- Dobre relacje z rodziną, znajomymi, nauczycielami, współpracownikami.
- Atmosfera bliskości i wzajemnego wspierania się w rodzinie.
- Wysoka inteligencja.
- Charakter ekstrawertywny.
- Sukcesy w szkole, w pracy, w zajęciach rekreacyjnych.
- Duża kreatywność, chęć i satysfakcja z poznawania i korzystania z zasobów kultury.
- Sprzyjające, wspomagające środowisko pozarodzinne.
- Wysoki status materialny rodziny.
- W przypadku dzieci: kompetencja rodziców, nauczycieli i opiekunów w rozwiązywaniu problemów emocjonalnych.
- Bogaty repertuar metod radzenia sobie z problemami.
- Jednoczesne wystąpienie kilku czynników przeciwdziałających zaburzeniom potraumatycznym.
Leczenie urazu psychicznego – jak pomóc osobie po traumie?
Udanie się do specjalisty po doświadczeniu traumy jest szczególnie istotne z uwagi na często pojawiające się u ofiar nerwice, depresje, samookaleczenia i myśli samobójcze. Gdy w początkowym etapie po urazie psychicznym występują intensywne objawy, stosuje się farmakoterapię. Środki przeciwdepresyjne i przeciwlękowe przynoszą pewną ulgę, ale samo podanie leków nie wystarcza, aby skutecznie uporać się ze skutkami traumy – konieczna jest psychoterapia.
W leczeniu traumy często stosuje się tzw. terapię ekspozycji – czyli procedurę wygaszania lub habituacji (przyzwyczajania), w której pacjenci wielokrotnie są narażeni na bodźce wywołujące strach. Terapia ekspozycji w PTSD polega na tym, że ofiary przeżywają traumę ponownie w wyobraźni, przezwyciężając skłonność do dystansowania się od tego doświadczenia. Opisują ją głośno w obecności terapeuty, wyrażając emocje i wypowiadając się w czasie teraźniejszym (powtarza się to podczas kilku sesji).
W pracy z osobami z urazem psychicznym wykorzystuje się także terapię EMDR – podejście, w którym terapeuta skupia się nie tylko na rozmowie o traumie (w pewnym stopniu ogranicza się jej analizę werbalną), ale na stymulacji mózgu, zwykle poprzez ruch gałek ocznych, impulsy dźwiękowe lub tapping (EFT- Technika Emocjonalnej Wolności, czyli opukiwanie wybranych punktów akupunkturowych na ciele w celu wyrównania energii; opiera się na teorii, że wszystkie negatywne emocje, jakie odczuwamy, wynikają z zaburzeń energii – jeśli wyrównamy tę energię, to nasze negatywne emocje znikną).
W leczeniu traumy wykorzystuje się także podejście poznawczo-behawioralne, które koncentruje się przede wszystkim na przekonaniach dotyczących traumatycznego wydarzenia oraz reakcjach potraumatycznych pacjenta (zaburzonych strategiach radzenia sobie np. poprzez unikanie wspomnień czy miejsc przypominających traumę). Jedną ze składowych tej terapii może być spisywanie relacji z traumatycznego wydarzenia w celu całkowitego przetworzenia tego wydarzenia.
Zapraszamy na profil autora na avigon.pl - wejdź i umów wizytę u mgr Monika Sroka-Ossowska
