FAS

Pomimo tego, że wiedza na temat szkodliwości spożywania alkoholu w ciąży jest powszechna, zespół FAS (Fetal Alcohol Sydrome) nie jest schorzeniem znanym dla większości osób. Popularyzacja wiedzy na temat tej jednostki chorobowej jest niezwykle ważna, ponieważ przyczynić się może do dokonywania racjonalnych wyborów w ciąży, w konsekwencji czego wpłynie na zmniejszenie ryzyka wystąpienia alkoholowego zespołu płodowego.

Alkoholowy Zespół Płodowy (FAS) – co to jest?

Alkoholowy zespół płodowy to zespół nieprawidłowości rozwojowych występujących u dzieci, które w życiu płodowym były narażone na działanie alkoholu w skutek spożywania go przez matkę w trakcie ciąży. W wyniku toksycznego wpływu alkoholu na płód, dochodzi do zahamowania wzrostu, upośledzenia rozwoju układu nerwowego oraz zmian w wyglądzie twarzy dziecka. Schorzenie to skutkuje również upośledzeniem w zakresie zdolności uczenia się, koncentracji oraz możliwości rozwiązywania problemów. Osoby z FAS mogą cechować się również nadmierną pobudliwością oraz impulsywnością.

Ze względu na różny stopień oddziaływania alkoholu na płód u niektórych dzieci obserwowany jest zespół zaburzeń zwany pełnoobjawowym FAS z występowaniem znacznych deficytów rozwojowych. W przypadku gdy doszło do mniejszych uszkodzeń mogą pojawiać się  jedynie subtelne zaburzenia w sferze poznawczo-behawioralnej.

Istotnym jest, że u każdej kobiety inna ilość alkoholu spożywanego w ciąży może skutkować wystąpieniem płodowych zaburzeń alkoholowych u dziecka, dlatego nie istnieje dopuszczalna, bezpieczna dawka alkoholu w ciąży.

Objawy zespołu FAS

Objawy zespołu FAS mogą być różne w zależności od konkretnej osoby i stopnia występowania deficytów rozwojowych, jednak do głównych objawów zaliczamy:

• nieprawidłowy rozwój dziecka,
• upośledzenie rozwoju układu nerwowego,
• opóźnienie wzrostu i ciężaru ciała zarówno przed, jak i po urodzeniu,
• zmiany w wyglądzie twarzy dziecka takie jak: małe oczodoły, płaska twarzoczaszka, słabo rozwinięta rynienka podnosowa oraz cienka górna warga,
• trudności w dobieraniu adekwatnych słów,
• deficyty w zakresie myślenia abstrakcyjnego,
• trudności z koordynacją ruchową,
• problemy z przyswajaniem nowej wiedzy,
• nadmierna pobudliwość oraz reaktywność,
• nadwrażliwość na bodźce (np. hałas),
• emocjonalna niedojrzałość,
• problemy z myśleniem przyczynowo-skutkowym oraz pamięcią krótkotrwałą.

Zespół FAS u dzieci

Skutkiem narażenia płodu w okresie prenatalnym na substancję toksyczną, jaką jest alkohol, jest wystąpienie w późniejszym okresie życia dziecka wielu problemów z funkcjonowaniem.  Dzieci z FAS mają często trudności w interpretacji otaczającego świata oraz zrozumieniu zasad w nim panujących. Mogą mieć problemy z adaptacją do nowych warunków oraz cechować się większą wrażliwością niż rówieśnicy. Dzieci z alkoholowym zespołem płodowym wykazują również liczne trudności z pamięcią, szczególnie krótkotrwałą oraz myśleniem abstrakcyjnym. Bardzo często nie potrafią przewidywać konsekwencji własnych działań.

Ze względu na możliwość występowania trudności w przyswajaniu nowej wiedzy, skupieniu uwagi oraz nadmiernej pobudliwości, dzieci z FAS powinny mieć dostosowany program nauczania w szkole, tak aby jak najefektywniej mogły nabywać nowe umiejętności. Nieuwzględnienie deficytów występujących u dzieci z FAS skutkować może pojawieniem się zaburzeń wtórnych, które nie są bezpośrednio związane z alkoholowym zespołem płodowym, ale z nieprawidłową opieką nad dzieckiem. Do wtórnych zaburzeń zaliczamy m. in.:  frustrację, złość, niepokój, niską samoocenę, izolację od otoczenia oraz zachowania agresywne.

Zespół FAS u dorosłych

Występowanie alkoholowego zespołu płodowego ma również istotny wpływ na funkcjonowanie w późniejszych okresach życia. Osoby dorosłe, u których zdiagnozowany został FAS, często mają trudności z nawiązywaniem trwałych relacji interpersonalnych. Zazwyczaj mają problem z adaptacją do nowych warunków, w związku z czym źle znoszą wszelkiego rodzaju zmiany.

Osoby z FAS gorzej radzą sobie z dostosowywaniem się do norm panujących w społeczeństwie oraz rozwiązywaniem problemów dnia codziennego. W przypadku niepowodzeń mają tendencję do szybkiego zniechęcania się i nie podejmowania dalszych prób przezwyciężenia trudności. Są to często osoby, u których występuje niska motywacja do działania, dlatego wykonują zadania znacznie poniżej własnych możliwości. Mają również problem z pojęciami abstrakcyjnymi, co znacznie utrudnia im codziennie funkcjonowanie.

Osoby z FAS mogą być podatne na przemoc emocjonalną oraz fizyczną, dlatego niezwykle ważne jest, aby mogły liczyć na wsparcie ze strony bliskich osób.

W zależności od stopnia zaawansowania deficytów rozwojowych osoby dorosłe z FAS, mogą wymagać znacznej opieki ze strony innych ludzi.

Zespół FAS – diagnoza, leczenie i terapia

Aby móc skutecznie przeciwdziałać negatywnym konsekwencjom alkoholowego zespołu płodowego, niezwykle ważna jest jak najszybsza diagnoza i wdrożenie terapii oraz odpowiedniego leczenia.

Diagnoza

Diagnoza FAS stawiana jest w oparciu o poniższe kryteria diagnostyczne:

• opóźniony wzrost w okresie przed i po urodzeniu,
• uszkodzenia w obrębie układu nerwowego (niedorozwój umysłowy, zaburzenia zachowania, trudności w uczeniu się),
• charakterystyczne rysy twarzy (małe oczodoły, krótki nos, wąska górna warga, mała szczęka),
• potwierdzone w wywiadzie picie alkoholu przez matkę w trakcie ciąży.

Leczenie i terapia

Leczenie zaburzeń  FAS jest tym skuteczniejsze, im wcześniej postawiona została diagnoza. Pomimo tego, że nie da się cofnąć uszkodzeń, które zostały wywołane alkoholem, odpowiednim leczeniem i terapią można usprawnić funkcje, które uległy zaburzeniu. Terapia FAS opiera się na połączeniu zajęć fizjoterapeutycznych, logopedycznych oraz terapii integracji sensorycznej. Pomagają one w usprawnieniu koordynacji ruchowej, wzmocnieniu mięśni, nauce poprawnej wymowy oraz usprawnieniu percepcji.

Ze względu na trudności z którymi zmaga się dziecko z FAS, niezbędne jest wsparcie psychologiczno – pedagogiczne, które wpływa na zmniejszenie ryzyka wystąpienia wtórnych zaburzeń zespołu FAS. Niekiedy w celu osłabienia objawów alkoholowego zespołu płodowego, decyzją lekarza psychiatry wprowadzane jest leczenie farmakologiczne.

opracowanie
mgr Barbara Wróblewska

Literatura cytowana

Banach M.  FAS jako czynnik wykluczenia społecznego osób dorosłych. Edukacja dorosłych wobec wybranych kwestii społecznych.

Klecka M.  Fetal Alcohol Syndrome  - Alkoholowy Zespół Płodowy. Poalkoholowe dzieci ze złożoną niepełnosprawnością.

Trzaskalik J., Pyttel J. Dziecko z FAS (Płodowy Zespół Alkoholowy) w edukacji