Zaburzenia zachowania mogą pojawiać się już w okresie przedszkolnym lub na początku szkoły podstawowej. Są ona zaliczane do tzw. destrukcyjnych zaburzeń zachowania. W zależności od typu zaburzeń charakterystycznymi objawami są: nierespektowanie praw innych osób, łamanie norm społecznych, brak posłuszeństwa, niemożność skupienia uwagi oraz impulsywność. Terapia zaburzeń zachowania niejednokrotnie skutkuje znaczącą poprawą funkcjonowania.
Czym są zaburzenia zachowania?
Zaburzenia w zachowaniu charakteryzują się występowaniem powtarzającego się, trwałego, nieadaptacyjnego wzorca zachowania przejawiającego się m.in. w nierespektowaniu praw innego człowieka, nieadekwatnym reagowaniu na sytuację, łamaniem norm społecznych właściwych dla danego wieku, nadmierną impulsywnością czy nadpobudliwością.
Osoby z zaburzeniami zachowania i emocji często wchodzą w konflikt z prawem oraz mają trudności w codziennym funkcjonowaniu. Zazwyczaj są odbierane jako osoby złośliwe, buntownicze, aspołeczne oraz agresywne. W konsekwencji tego osoby, u których występują zaburzenia zachowań, mają duże trudności w nawiązywaniu bliższych relacji oraz często są stygmatyzowane przez społeczeństwo.
Zaburzenia zachowania u dzieci i młodzieży
Pierwsze objawy zaburzeń w zachowaniu obserwowane są już u dzieci w wieku przedszkolnym. Badania wskazują, że częściej występują one u chłopców niż u dziewczynek. Ze względu na różnice w objawach destrukcyjne zaburzenia zachowania dzielimy na: zaburzenia zachowania, zaburzenia opozycyjno-buntownicze oraz zespół deficytu uwagi z nadruchliwością (ADHD).
Zaburzenia zachowania
Charakteryzują się występowaniem trwałego, powtarzającego się wzorca zachowania, w wyniku którego dochodzi do łamania norm społecznych oraz nierespektowania granic innych osób. Dzieci, u których występują tego typu zaburzenia zachowania, często popadają w konflikt z prawem.
Zaburzenia opozycyjno – buntownicze
W przypadku tego typu zaburzenia zachowanie dziecka charakteryzuje się przede wszystkim brakiem posłuszeństwa, jednak nie dochodzi do łamania praw innych osób. Dzieci w przebiegu tego schorzenia często prezentują zachowania buntownicze oraz są wrogo nastawione.
Zespół deficytu uwagi z nadruchliwością (ADHD)
Zespół ten charakteryzuje się występowaniem u dziecka impulsywności, nadpobudliwości oraz trudności w skupieniu uwagi. Jest to zaburzenie, które jest najczęściej diagnozowane u dzieci przed okresem dojrzewania.
Zaburzenia zachowania u dorosłych
Zaburzenia zachowania i emocji u dorosłych są zazwyczaj związane z brakiem kontroli popędów i impulsów. Brak samokontroli znacząco wpływa na pogorszenie codziennego funkcjonowania. Osoba z tym zaburzeniem jest impulsywna oraz ma trudności w kontroli własnego zachowania. Do zaburzeń zachowania u dorosłych zaliczyć możemy m.in.:
- piromanię (fascynacja ogniem, podpaleniami, odczuwanie przyjemności z bycia świadkiem pożaru),
- kleptomanię (niepohamowana chęć do kradzieży),
- trichotillomanię (impulsywne wyrywanie włosów),
- zaburzenia eksplozywne (częste, patologiczne napady gniewu).
Jakie są najczęstsze przyczyny zaburzeń zachowania?
Przyczyny zaburzeń zachowania stanowią kompilację czynników społecznych, genetycznych oraz neurofizjologicznych.
Czynniki społeczne
Liczne badania wykazały, że osoby, u których diagnozowane są zaburzenia w zachowaniu, pochodzą ze zdezorganizowanych środowisk społecznych. Osoby te często były wychowywane w rodzinach, w których nie było zgody na okazywanie emocji oraz stosowana była surowa dyscyplina. W rodzinie często dochodziło do kłótni, a sposobem reagowania w sytuacjach napięcia była agresja. W konsekwencji tego destrukcyjny wzorzec zachowania przenoszony był na dziecko, które zaczęło reagować w jedyny znany mu sposób. Zdarza się, że zmianom zachowania towarzyszą zaburzenia lękowe.
Czynniki genetyczne
Oprócz czynników społecznych rolę w kształtowaniu się zaburzeń zachowania odgrywają predyspozycje genetyczne. Badania wykazały istnienie zależności pomiędzy zaburzeniami zachowania u rodziców oraz ich dzieci. Należy zwrócić jednak uwagę na to, że dziedziczona jest pewna skłonność do wystąpienia takich zaburzeń, która nie warunkuje, że schorzenie to u danego dziecka się pojawi.
Czynniki neurofizjologiczne
Wpływ na wystąpienie zaburzenia zachowań mogą mieć również dysfunkcje w obrębie płatów czołowych oraz ciała migdałowatego, które odpowiedzialne są m.in. za kontrolę emocji. Badania wykazały, że u osób z zaburzeniami występuje również zachwiana równowaga pomiędzy neurotransmiterami takimi jak: dopamina, serotonina oraz noradrenalina.
Jak zdiagnozować zaburzenia w zachowaniu?
Diagnoza zaburzeń zachowania stawiana jest w oparciu o poniższe kryteria:
- występowanie powtarzającego się, trwałego wzorca zachowania przejawiającego sięw nierespektowaniu praw innych ludzi oraz łamaniu reguł i norm społecznych właściwych dla danego wieku,
- prowokowanie bójek, niekontrolowane napady złości, agresja wobec ludzi i zwierząt,
- niszczenie cudzej własności, podpalenia oraz kradzieże,
- nieposłuszeństwo wobec rodziców,
- częste wagarowanie oraz okłamywanie rodziców,
- częste spędzanie nocy poza domem bez pozwolenia rodziców, ucieczki z domu,
- zaburzenia zachowania wpływają znacząco na pogorszenie funkcjonowania społecznego, edukacyjnego i zawodowego.
Jak leczyć zaburzenia w zachowaniu?
Leczenie zaburzeń zachowania najczęściej opiera się na pomocy psychoterapeutycznej. W terapii wykorzystywane są techniki mające na celu naukę identyfikacji sytuacji, które mogą w dziecku wywołać agresję, nabycie umiejętności przyjmowania perspektywy drugiego człowieka oraz radzenia sobie z sytuacjami konfliktowymi. W psychoterapii zazwyczaj uczestniczy cała rodzina, ponieważ to ona często stanowi źródło nieadaptacyjnych wzorców zachowania. W terapii zaburzeń zachowania zalecana jest również psychoterapia indywidualna, która w połączeniu z terapią rodzinną oraz treningiem umiejętności rodzicielskich daje bardzo dobre rezultaty w poprawie zachowania dziecka.
W przypadku osób z ADHD czasem niezbędne jest wdrożenie leczenia farmakologicznego. Osłabienie objawów ADHD występuje po podawaniu leków pobudzających, natomiast zażywanie leków uspokajających pogarsza stan osób z nadpobudliwością psychoruchową.
opracowanie:
Literatura: Seligman M.,Walker E., Rosenhan D. (2003). Psychopatologia. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S – ka.
