Kim jest osoba określana mianem „aspołecznej”? Jakie są objawy aspołeczności? Do czego mogą prowadzić zachowania aspołeczne? Jak kształtują się zachowania aspołeczne? Czy aspołeczny znaczy to samo co antyspołeczny? Na te pytania postaram się odpowiedzieć poniżej.
Co to jest aspołeczność?
Aspołeczność to tendencja do unikania udziału w zjawiskach i zdarzeniach o charakterze społecznym, niechęć do współżycia społecznego. Aspołeczność – w przeciwieństwie do antyspołeczności – jest jednak pasywna, bez tendencji do aktywnego występowania przeciwko społeczeństwu i wartościom społecznym. Skierowana jest przez osobę bardziej do samej siebie aniżeli do innych osób.
Osoba aspołeczna – główne cechy, objawy aspołeczności
„Aspołeczność” osoby aspołecznej przejawia się w każdej sferze jej codziennego funkcjonowania. Wśród najbardziej typowych cech osób aspołecznych wyróżniamy:
- Unikanie kontaktów z innymi, unikanie zatłoczonych miejsc, spotkań towarzyskich.
- Brak potrzeby włączania się w rozmowy i dyskusje (toczą się jakby obok niej).
- Poczucie zmarnowania czasu, gdy przebywa z ludźmi.
- Przekonanie, że inni nie rozumieją jej przekonań i wartości.
- Nie lubi hałasu.
- Z domu wychodzi, jak naprawdę musi.
- Dba o trzymanie granic – nie lubi, gdy ktoś dotyka ją lub jej rzeczy, a także, gdy przekracza granice emocjonalne (np. zbyt osobiste pytania).
- Nie czuje potrzeby utrzymywania relacji przyjacielskich czy partnerskich.
- Lubi samotność i własne towarzystwo.
- W pracy lubi zadania indywidualne.
- Egoizm.
- Impulsywność.
- Brak poczucia obowiązku moralnego i prawnego.
Zachowania aspołeczne, czyli jakie?
„Wyłączeniowe” formy niedostosowania społecznego, jakimi są zachowania aspołeczne, charakteryzują się biernością, izolacją, niechęcią do przebywania w grupie, zahamowaniem, brakiem podejmowania jakichkolwiek inicjatyw społecznych. Zdarza się, że na ich bazie rozwijają się zachowania antyspołeczne, o których piszę w dalszej części artykułu.
Osoby przejawiające zachowania aspołeczne mogą być przez innych odbierane jako „dziwne” lub zagrażające. Z pewnością próba nawiązania z nimi relacji jest dużym wyzwaniem. W kontekście osoby aspołecznej trudno mówić o współpracy, co zdecydowanie wpływa na jej sytuację szkolną czy zawodową. Takiej osobie najlepiej jest wyznaczać zadania indywidualne. Próba „uspołeczniania” osoby aspołecznej wbrew jej woli może przynieść odwrotny skutek, a w konsekwencji jako forma obrony mogą pojawić się zachowania antyspołeczne, które mają konotację bardziej negatywną, bo są w dużej mierze nakierowane na inne osoby.
Introwertyk a osoba aspołeczna – nie myl tych pojęć!
Introwertyk lubi przebywać z ludźmi, ale kontakty te muszą przebiegać w odpowiednim dla niego tempie i według jego zasad. Nie zawsze jest nieśmiały, po prostu dla odzyskania energii i wewnętrznej równowagi potrzebuje pobyć trochę w samotności. Ważne są dla niego relacje tak miłosne, jak i przyjacielskie.
Z kolei osoba aspołeczna nie chce towarzystwa, nie potrzebuje kontaktów z innymi, nie jest nieśmiała czy lękowa, po prostu nie chce przebywać wśród ludzi; potrzebuje dużo przestrzeni emocjonalnej i fizycznej. Bywa nieprzyjemna czy wredna, gdy czuje się przymuszana do interakcji społecznych. Nie widzi potrzeby bycia w relacji, preferuje bycie samemu.
Antyspołeczne zaburzenie osobowości i jego leczenie
Antyspołeczne zaburzenie osobowości wiąże się z utrzymującym się wzorcem braku poszanowania i pogwałcenia praw innych ludzi, pojawiającym się po 15 roku życia. Częściej dotyczy ono mężczyzn niż kobiet. Przejawia się ono minimum w trzech wymienionych kryteriach:
- niezdolność do podporządkowania się normom społecznym opisującym zachowania zgodne z prawem, objawiająca się wielokrotnie dokonywanymi czynami stanowiącymi podstawę aresztowania,
- zakłamanie objawiające się wielokrotnym dopuszczaniem się kłamstwa, używaniem pseudonimów przestępczych lub oszukiwaniem innych dla zysku bądź przyjemności,
- impulsywność, niezdolność planowania,
- skłonności do rozdrażnienia i agresja wyrażająca się w notorycznych bójkach i napaściach,
- brak troski o bezpieczeństwo własne i innych,
- brak odpowiedzialności wyrażający się niezdolnością spełniania wymogów zachowania w pracy zawodowej lub w dotrzymywaniu zobowiązań finansowych,
- brak poczucia winy wyrażający się obojętnością lub racjonalizacją wyrządzania krzywdy, szkodzenia i okradania innych.
Aby stwierdzić antyspołeczne zaburzenie osobowości, osoba musi mieć przynajmniej 18 lat, ma udokumentowane zaburzenia zachowania, które pojawiły się przed 15 r. ż.
Dużą skuteczność w leczeniu antyspołecznych zaburzeń osobowości ma terapia poznawczo-behawioralna. Niezwykle istotne jest nawiązanie relacji terapeutycznej, która bazuje na zaangażowaniu i zaufaniu. Poprzez działania terapeutyczne dąży się do zwiększenia empatii i umiejętności utożsamiania się z innymi, korygowania negatywnych wzorców zachowania dzięki wielokrotnemu obserwowaniu właściwego postępowania, modyfikowania przekonań dotyczących własnych działań, uwrażliwianie na ich konsekwencje dla siebie, jak i innych.
Czynniki chroniące przed niekorzystnymi konsekwencjami socjalizacyjnymi
Omawiając temat związany z socjalizacją, oprócz czynników ryzyka, warto wskazać także czynniki chroniące przed wystąpieniem różnego rodzaju zaburzeń w tym obszarze. Zaliczamy do nich:
- posiadanie pełnej rodziny,
- brak wśród najbliższych członków rodziny osób, które nadużywały alkoholu (szczególnie osób uzależnionych, także od innych substancji psychoaktywnych) oraz osób karanych sądownie,
- brak w rodzinie poważnych konfliktów,
- niewystępowanie w rodzinie przemocy,
- korzystny stosunek rodziców do dzieci,
- wspólne spędzanie czasu z rodziną (w domu, poza nią),
- liczenie się ze zdaniem rodziców,
- otwarta komunikacja.
Cechy prospołeczne – co warto rozwijać u dzieci?
Chcąc zminimalizować ryzyko wystąpienia u naszych dzieci zaburzeń w procesie socjalizacji (w tym zachowań aspołecznych i zachowań antyspołecznych), warto rozwijać u nich następujące cechy prospołeczne:
- poczucie winy adekwatne do niewłaściwego czynu,
- opieranie się pokusom,
- odpowiedzialność społeczną i moralną,
- cechy ekstrawertyczne,
- kompetencje,
- życzliwość,
- kreatywność,
- pewność siebie,
- niezależność (w ramach określonych granic),
- empatię.
Zapraszamy na profil autora na avigon.pl mgr Monika Sroka-Ossowska
