Dobry rodzic, czyli jaki? Czy można/trzeba być idealnym rodzicem? Jaki styl wychowania powinnam/powinienem stosować, aby prawidłowo wpływać na rozwój swojego dziecka? Podstawą relacji rodzic-dziecko powinna być bezwarunkowa miłość i akceptacja, bycie wystarczająco dobrym rodzicem jest dla całego systemu rodzinnego lepsze niż ciągła próba osiągnięcia ideału w tej roli.
Style wychowania i ich rodzaje
Zgodnie z definicją „styl wychowania” jest wypadkową sposobów i metod oddziaływania na dziecko wszystkich członków rodziny, a w szczególności rodziców. Często termin ten współcześnie jest zastępowany przez termin „styl rodzicielski”. To właśnie w danym stylu wychowania przejawiają się postawy rodzicielskie.
Na przestrzeni lat teorie opisujące modele wychowania nieco się zmieniały, jednak podstawowe założenia w wielu z nich są podobne. Warto podkreślić, że „postawa rodzicielska” jest strukturą trójelementową i składają się na nią komponenty poznawcze, emocjonalne i behawioralne. Prezentowane przez rodziców style wychowania w rodzinie są względnie stałe, choć mogą ulegać modyfikacjom np. w związku z przeżywanymi sytuacjami kryzysowymi, w trakcie terapii czy warsztatów umiejętności wychowawczych.
Co wpływa na to, że dorośli przejawiają takie, a nie inne postawy rodzicielskie?
Są to przede wszystkim: ich poglądy dotyczące sposobów oddziaływania na dziecko, ich wiedza o najbardziej adekwatnych z punktu widzenia etapu rozwoju dziecka formach i środkach oddziaływań, wcześniejsze osobiste doświadczenia i wzory wyniesione z domu rodzinnego, ich system wartości, przekonań i oczekiwań wobec siebie, świata, dziecka, a także cele wychowawcze, które zamierzają osiągnąć. W przypadku rodziców, który są bardzo wpływowi, mało samodzielni w podejmowaniu decyzji, niepewni siebie i swoich działań znaczący wpływ mogą mieć także osoby trzecie tj. drugi rodzic, ich rodzice, dziadkowie, przyjaciele. Zwykle bywa tak, że rodzice prezentują nieco odmienne style wychowawcze, co ma generalnie pozytywny wpływ na dziecko, gdyż ich wpływy się równoważą. Między innymi dlatego tak ważny jest udział obojga rodziców w wychowaniu dziecka.
Znani badacze omawiający modele wychowania w rodzinie zazwyczaj skupiają się na jego podobnych wymiarach np. miłość/wrogość i autonomia/kontrola; miłość/wrogość i akceptacja/odrzucenie. Poniżej przedstawię najczęściej opisywane w literaturze przedmiotu rodzaje stylów wychowania.
Demokratyczny styl wychowania
Rodzice, u których przejawia się ten styl wychowania, okazują dziecku miłość przy jednoczesnym przyznawaniu mu autonomii stosownie do wieku, poziomu rozwoju i jego możliwości. Ocenie nie podlega kształtująca się osobowość dziecka, a jego konkretne zachowania. Z punktu widzenia psychologiczno-pedagogicznego jest to najbardziej pożądana postawa rodzicielska, widoczny jest rozsądny i równoważny wpływ emocji i intelektu.
Nadopiekuńczy styl wychowania
Nadopiekuńczy rodzic reaguje bardzo emocjonalnie, ujawnia wzmożoną troskę o dziecko, stara się go chronić przed wszelkimi trudnościami. Taka postawa prowadzi u dziecka do rozwoju nadmiernej zależności od rodziców, a także powoduje u niego wzrost niepokoju i obawy, czy wręcz blokady przed podejmowaniem nowych wyzwań (oczekiwanych dla jego wieku rozwojowego).
Autorytarny styl wychowania
Mówiąc o autorytarnym stylu wychowania zwraca się uwagę na to, że rodzic okazuje dziecku wrogość, ignoruje jego potrzeby, ściśle kontroluje jego zachowania przy jednoczesnym uzależnieniu go od decyzji rodzica, ogranicza jego samodzielność, upokarza dziecko, które staje się podporządkowane rodzicowi i od niego zależne. Dziecko wychowywane w ten sposób będzie miało trudności w nawiązywaniu bliskich relacji emocjonalnych opartych na poczuciu bezpieczeństwa, szacunku i wzajemności.
Ignorujący styl wychowania
Rodzic prezentujący ignorujący styl wychowania lekceważy dziecko (jest skoncentrowany na zaspokajaniu swoich potrzeb), jest obojętny i chłodny emocjonalnie wobec niego, zaniedbuje jego podstawowe potrzeby, co z jednej strony wymusza na dziecku konieczność przedwczesnego usamodzielnienia się, a z drugiej może skutkować jego niezdolnością do nawiązywania bliskich więzi z innymi ludźmi.
Pozytywne wskaźniki oddziaływań wychowawczych w rodzinie
- Współzależność emocjonalna dziecka od rodzica.
- Dyskretna kontrola zachowania dziecka (w zależności od potrzeb rozwojowych/indywidualnych).
- Wyraźnie określone prawa i obowiązki dziecka – do negocjacji.
- Uzasadnienia decyzji rodzicielskich oparte na wyjaśnianiu w aspekcie społecznym.
- Konsekwencja wychowawcza.
- Równowaga kar i nagród o charakterze psychologicznym.
- Większość decyzji dotyczących funkcjonowania rodziny jest podejmowana na drodze wspólnych ustaleń.
- Wspólnie spędzany czas – adekwatnie do potrzeb, inicjowany zarówno przez rodziców, jak i dzieci.
Style i modele wychowania – podsumowanie
Bez względu na to, jak definicyjnie określimy styl wychowania, który prezentujemy wobec dziecka, najważniejsze jest to, jakie bezpośrednie zachowania i sygnały kierujemy do dziecka. Warto pamiętać, że dzieci uczą się przede wszystkim przez obserwację i naśladownictwo, dlatego tak duża odpowiedzialność na nas – rodzicach – za przyszłość naszych dzieci, także ich w roli rodziców.
Zapraszamy na profil autora na avigon.pl - wejdź i umów wizytę u mgr Monika Sroka-Ossowska
