Zaburzenie osobowości jest schorzeniem występującym u znacznej części populacji. Badania wskazują, że liczba osób spełniających kryteria diagnostyczne zaburzeń osobowości sięga od 10 do 13%. Skutkiem wystąpienia tego schorzenia jest znaczne pogorszenie funkcjonowania oraz trudności w nawiązywaniu relacji interpersonalnych.
Co to jest osobowość?
Osobowość jest to całość myśli, emocji i zachowań nadająca kierunek i wzorzec życiu człowieka. Jest to sposób patrzenia danego człowieka na świat, jego styl reagowania oraz odczuwania. Osobowość jest względnie stała przez całe życie (może ulegać nieznacznym wahaniom) i pozostaje niezmienna niezależnie od sytuacji. Pełne wykształcenie osobowości następuje we wczesnej dorosłości.
Czym są zaburzenia osobowości?
Zaburzenie osobowości jest zaburzaniem psychicznym, a więc nie jest zaliczane do chorób psychicznych. Jest to trwały wzorzec wewnętrznych doświadczeń i zachowań, które w znaczący sposób odbiegają od oczekiwań występujących w kulturze, w której dana osoba żyje. W przypadku osób, u których występują zaburzenia osobowości, obserwowany jest nieelastyczny oraz nieprzystosowawczy sposób reagowania na różne sytuacje indywidualne i społeczne, co znacznie utrudnia codzienne funkcjonowanie.
Jakie są najczęstsze przyczyny zaburzeń osobowości?
Ze względu na mnogość rodzajów zaburzeń osobowości przyczyny tego schorzenia mogą być różne. Wpływ na jego występowanie mogą mieć zarówno czynniki biologiczne, jak i genetyczne, jednak badania wskazują na najistotniejszą rolę czynników psychospołecznych w patogenezie zaburzeń osobowości.
Do najważniejszych przyczyn zaliczamy:
• traumatyczne przeżycia w okresie dzieciństwa (przemoc fizyczna, psychiczna oraz seksualna),
• nieprawidłowe relacje w rodzinie,
• zaburzoną strukturę rodzinną,
• brak zgody w rodzinie na okazywanie emocji,
• brak wsparcia emocjonalnego w rodzinie,
• nadmierną kontrolę ze strony rodziców,
• występowanie patologii w rodzinie.
Rodzaje zaburzeń osobowości
Istnieje wiele rodzajów zaburzeń osobowości w zależności od dominujących symptomów występujących u danej osoby. Do głównych należą m.in.: osobowość schizotypowa, osobowość schizoidalna, osobowość paranoiczna, osobowość antyspołeczna, osobowość histrioniczna, osobowość narcystyczna, osobowość anankastyczna, osobowość borderline oraz osobowość zależna.
Osobowość schizotypowa
Ten rodzaj zaburzenia osobowości częściej diagnozowany jest u mężczyzn. Głównym objawem jest dziwaczny sposób myślenia, który jest zauważalny dla otoczenia, jednak nie spełnia jeszcze kryteriów diagnostycznych schizofrenii. Osoby z tym typem zaburzenia osobowości cechują się skrajnie podejrzliwym sposobem myślenia oraz nadmiernie rozbudowanymi wypowiedziami.
Osobowość schizoidalna
Osobowość schizoidalna ma pewne cechy wspólne z osobowością schizotypową jednak głównym objawem charakterystycznym dla tego rodzaju zaburzenia jest niemożność tworzenia związków społecznych oraz brak wrażliwości na uczucia innych osób. Osoby z tym schorzeniem często postrzegane są przez innych jako wyobcowane oraz pozbawione emocji.
Osobowość paranoiczna
Osoby z tym typem zaburzenia osobowości charakteryzują się skrajną podejrzliwością i nieufnością wobec innych osób. Są to osoby, które często wywołują kłótnie oraz doszukują się we wszystkim ludziach złych intencji. Częstym objawem jest obwinienie innych osób za własne niepowodzenia.
Osobowość antyspołeczna
Osoby z osobowością antyspołeczną cechują się brakiem chęci podporządkowania się normom społecznym, skłonnością do impulsywności oraz agresji. Osoby z tym schorzeniem nie dbają o własne bezpieczeństwo oraz o bezpieczeństwo innych ludzi. Nie odczuwają również poczucia winy w wyniku wyrządzonych krzywd.
Osobowość histrioniczna
Osoby z tym rodzajem zaburzenia cechują się nadmierną emocjonalnością oraz dążeniem do ciągłego zwracania na siebie uwagi. Ich styl wypowiedzi często przez otoczenie może być odbierany jako sztuczny, chociaż osoby te starają się za wszelką cenę wypaść przed innymi jako ciepłe i przyjacielskie.
Osobowość narcystyczna
Osobowość narcystyczna charakteryzuje się wygórowanym poczuciem doniosłości własnego „ja” oraz brakiem empatii. W sytuacji zagrożenia obrazu własnej osoby, ludzie z tym zaburzeniem reagują gniewem. Ze względu na całkowite zaabsorbowanie własną osobą mają trudności w stworzeniu trwałych związków z innymi ludźmi.
Osobowość anankastyczna
Osoby z tym typem zaburzenia charakteryzują się nadmiernym dążeniem do doskonałości, w wyniku czego wymagają perfekcji od siebie oraz od innych. Przez otoczenie osoby z osobowością obsesyjno – kompulsywną postrzegane są jako bardzo sumienne, nieumiejące korzystać z przyjemności oraz lubiące moralizować innych.
Osobowość borderline
Cierpiący na zaburzenie osobowości borderline charakteryzują się niestabilnością w kontaktach międzyludzkich, częstymi zmianami nastroju oraz zaburzonym wizerunkiem własnej osoby. Łatwo wpadają w gniew oraz są skłonni do zachowań autoagresywnych.
Osobowość zależna
Osoby z osobowością zależną charakteryzują się całkowitym podporządkowaniem wobec innych osób. Nie potrafią same podejmować decyzji i oddają odpowiedzialność za ich podejmowanie innym osobom. Podporządkowują swoje potrzeby, potrzebom ludzi, od których są zależne.
Jak zdiagnozować zaburzenia osobowości?
Objawy zaburzeń osobowości mogą być bardzo zróżnicowane, dlatego wiele osób zastanawia się, jak rozpoznać zaburzenia osobowości. Aby móc postawić diagnozę tego schorzenia, muszą być spełnione poniższe kryteria:
• występowanie trwałego wzorca wewnętrznych doświadczeń i zachowań znacznie odbiegającego od przyjętego wzorca dla danej kultury,
• dysfunkcjonalny wzorzec zachowania jest sztywny i przejawiający się w wielu sytuacjach osobistych oraz społecznych,
• trwały wzorzec zachowania prowadzi do znaczącego pogorszenia funkcjonowania danej osoby w ważnych obszarach życia (zawodowych, społecznych),
• wzorzec ten jest stabilny w czasie oraz długotrwały, pojawiający się nie później niż w okresie dojrzewania lub wczesnej dorosłości,
• zachowania danej osoby nie można wyjaśnić występowaniem innego zaburzenia psychicznego,
• zachowanie nie jest skutkiem zażywania środków psychoaktywnych czy lekarstw oraz nie jest wynikiem przebytych urazów.
Jak leczyć zaburzenia osobowości?
Częstym pytaniem osób, u których zdiagnozowane zostało zaburzenie osobowości, jest „jak sobie radzić z zaburzeniami”? Leczenie zaburzeń osobowości najczęściej opiera się na połączeniu terapii farmakologicznej z psychoterapią. Stosowanie środków farmakologicznych ma głównie na celu złagodzenie objawów, natomiast psychoterapia zaburzeń osobowości jest niezbędna do uzyskania trwałej poprawy funkcjonowania. Najczęstszą stosowaną formą terapii jest długotrwała psychoterapia indywidualna, natomiast w niektórych przypadkach zaleca się psychoterapię grupową.
Terapia zaburzeń osobowości pomaga w lepszym zrozumieniu trudności, z którymi zmaga się dana osoba, wpływa na poprawę jakości życia oraz prowadzi do zmiany nieadaptacyjnych schematów, które utrudniają codzienne funkcjonowanie.
opracowanie:
mgr Barbara Wróblewska
Literatura: Seligman M.,Walker E., Rosenhan D. (2003). Psychopatologia. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S – ka.
