Termin „uzależnienie” do niedawna kojarzony był głównie z alkoholem, narkotykami oraz papierosami i odnoszony był do osób dorosłych. Obecnie o uzależnieniach mówimy także w kontekście małoletnich, a w szczególności dotyczy to uzależnień behawioralnych u dzieci i młodzieży.
Uzależnienia behawioralne – definicja
O uzależnieniu behawioralnym mówimy wówczas, gdy człowiek jest uzależniony od jakiejś czynności (a nie od podawanej substancji z zewnątrz). Uzależnienie behawioralne polega na niekontrolowanej potrzebie (a właściwie przymusie) wykonywania danego zachowania mimo świadomości jego negatywnych konsekwencji.
Rodzaje uzależnień behawioralnych
Lista czynności, które można określić jako uzależnienia behawioralne, jest długa i na bieżąco podlega ona modyfikacjom. Należy wśród nich wymienić:
-
patologiczny hazard,
-
kompulsywne objadanie się,
-
ortoreksja – nadmierna koncentracja na zdrowym jedzeniu,
-
uzależnienie od seksu lub pornografii,
-
uzależnienie od używania komputera i gier komputerowych,
-
siecioholizm – uzależnienie od użytkowania sieci internetowej,
-
fonoholizm – uzależnienie od telefonu komórkowego,
-
kleptoholizm – uzależnienie od okradania,
-
uzależnienie od środków masowego przekazu,
-
tanoreksja – uzależnienie od opalania się w solarium,
-
bigoreksja – przesadna dbałość o sylwetkę poprzez ćwiczenia fizyczne, restrykcyjną dietę, stosowanie sterydów anabolicznych,
-
uzależnienie od zabiegów medycyny estetycznej i chirurgii plastycznej.
Jeśli chodzi o uzależnienia behawioralne wśród dzieci i młodzieży, najczęściej występującym rodzajem jest uzależnienie od Internetu i gier komputerowych – o czym już wcześniej pisałam.
Uzależnienia behawioralne - objawy u dzieci i młodzieży
Podstawowymi kategoriami diagnostycznymi (wg ICD-10) uzależnienia behawioralnego są: silne pragnienie lub poczucie przymusu, trudności w kontrolowaniu zachowania, fizjologiczne objawy odstawienia, stwierdzenie tolerancji (potrzeba nasilania zachowań w celu uzyskania efektów otrzymywanych wcześniej przy mniejszym nasileniu), narastające zaniedbywanie innych źródeł przyjemności, kontynuowanie szkodliwych zachowań mimo wyraźnych szkód z nimi związanych. Warto wskazać, że niestety, w przeciwieństwie do uzależnień chemicznych, uzależnienia behawioralne nadal przez społeczeństwo nie są odbierane jako choroba – mimo że faktycznie są. W konsekwencji osoby te rzadziej objęte są specjalistycznym wsparciem.
Jak można rozpoznać dziecko uzależnione np. od gier komputerowych? Jednym z podstawowych objawów tego uzależnienia behawioralnego jest sytuacja, gdy dziecko większość wolnego czasu spędza przy komputerze, nerwowo czy wręcz agresywnie reaguje na próby ingerencji osób dorosłych, zaniedbuje inne obowiązki (mogą pojawić się wagary, niskie oceny, obniżona koncentracja uwagi), rezygnuje z kontaktu ze znajomymi lub dotychczasowego hobby, aby jak najwięcej czasu grać na komputerze (czas ten ciągle się wydłuża, a niepokój i złość wzrasta, gdy nie może grać np. podczas rodzinnego obiadu), pojawiają się problemy ze snem (zaburzony rytm dnia – gra w nocy, odsypia w dzień) i odżywianiem.
Ważne jest, aby rodzic dostrzegł różnicę pomiędzy tym, co dziecko lubi robić (ale jest w stanie kontrolować, przerwać, zrezygnować), od tego, nad czym straciło kontrolę – i tu już mówimy o uzależnieniu. Jak już wielokrotnie wspominałam, czynnikiem chroniącym dziecko przed zachowaniami ryzykownymi, które mogą prowadzić do uzależnień behawioralnych, są m. in. bliskie relacje z rodzicem. Bardzo często np. nadmierne korzystanie z gier komputerowych wynika z braku kontroli rodzicielskiej i nudy.
Uzależnienia behawioralne u dzieci i młodzieży – profilaktyka
Jak w przypadku każdej choroby, tak i uzależnień behawioralnych, warto wskazać na ogromne znaczenie profilaktyki. W przypadku profilaktyki przed uzależnieniami behawioralnymi wśród dzieci i młodzieży kładziemy szczególny nacisk na wzmacnianie następujących aspektów ich funkcjonowania:
-
umiejętności komunikacyjne i interpersonalne (nawiązywanie i utrzymywanie bliskich relacji z ludźmi, lepsze zarządzanie swoimi emocjami w kontaktach interpersonalnych, asertywne reagowanie w sytuacjach nacisku, budowanie wspierającego otoczenia społecznego),
-
umiejętność podejmowania decyzji i rozwiązywania problemów (korzystanie z wiedzy dotyczącej zagrożeń związanych z nałogowymi czynnościami, analizowanie powodów oraz skutków uzależnień behawioralnych, korzystanie |z pomocy w sytuacji oceny zagrożenia, krytyczne patrzenie na negatywny wpływ mediów, środowiska, poznanie sposobów na zdrowe spędzanie czasu wolnego),
-
umiejętności z zakresu radzenia sobie i samokontroli (wzmacnianie poczucia sprawstwa w decydowaniu o sobie i swoich wyborach, poznanie konstruktywnych sposobów zarządzania swoimi emocjami, lepsze radzenie sobie ze stresem, budowanie stabilnej samooceny i poczucia własnej wartości).
Terapia uzależnień behawioralnych dzieci i młodzieży
Jak w przypadku każdej terapii największe znaczenie ma silna wola i wewnętrzna motywacja osoby uzależnionej. Trzeba się przygotować, że jest to proces długotrwały, trudny, czasem także nieskuteczny. Podjęcie pracy nad sobą jest jednak jedyną słuszną drogą, jaką może pójść osoba uzależniona, dotyczy to także dzieci i młodzieży.
Dostępne badania wskazują, że w przypadku leczenia uzależnień behawioralnych zarówno u dorosłych, jak i u dzieci i młodzieży najskuteczniejsza jest terapia poznawczo-behawioralna oraz dialog motywujący. Nadrzędnym celem psychoterapii jest analiza zachowań/sytuacji, które sprzyjają temu, że jednostka podejmuje się danego zachowania. Kolejnym krokiem jest zmiana szkodliwych nawyków i nauka nowych, skutecznych metod radzenia sobie z emocjami i sytuacjami problemowymi. W przypadku terapii uzależnień behawioralnych dzieci i młodzieży łączy się terapię indywidualną z terapią grupową lub rodzinną.
Warto wspomnieć, że w przypadku uzależnień behawioralnych stosowana może być także farmakoterapia. Leczenie ma na celu stabilizację nastroju lub/i redukcję depresji, która może towarzyszyć uzależnieniom, tak chemicznym, jak i behawioralnym.
Zapraszamy na profil autora na avigon.pl - wejdź i umów wizytę u mgr Monika Sroka-Ossowska
