Dlaczego ulegamy, choć wcale tego nie chcemy? Każdego dnia podlegamy wpływowi otoczenia, czy tego chcemy, czy nie. Nasze zachowania zawsze są osadzone w kontekście społecznym, nie są oderwane od sytuacji, nie dzieją się w próżni. Czy wiesz, jak inne osoby wpływają na ciebie i twoje zachowanie? Zjawisku temu przyglądają się nie od dziś badacze społeczni, dlatego też termin manipulacja doczekał się wielu definicji.
Co to jest manipulacja?
Według Dariusza Dolińskiego "manipulacja to oddziaływanie ograniczające lub pozbawiające innych ludzi kontroli nad sytuacją i samokontroli zarazem, arbitralne sterowanie ich sytuacją, przeżyciami, sposobem myślenia i zachowaniami — oparte jednak nie na użyciu siły lub możliwości i groźby zastosowania siły, lecz na przebiegłości, na przewadze taktycznej zapewnionej przez uprzedzenie i zaskoczenie innych, lub dzięki nadużyciu reguł społecznych, zasad współżycia, zwłaszcza zasady wzajemności".
Manipulacja jest formą psychicznego nadużycia i powoduje szkody dla osób, które jej podlegają. Jest postrzegana krytycznie, wtedy kiedy szkodzi zdrowiu fizycznemu, emocjonalnemu lub psychicznemu osoby, którą się manipuluje. Można zastanawiać się, dlaczego manipulacja działa? Przede wszystkim przybiera nierzadko subtelne formy, które trudno rozpoznać, szczególnie w bliskim związku dwojga osób.
Perswazja a manipulacja
Ważnym jest jednak odróżnienie manipulacji od perswazji. Perswazja i manipulacja to dwa różne typy zachowań. Perswazja różni się od manipulacji tym, że odwołuje się do zrozumienia jednostki, aby ją przekonać do czegoś lub skierować w określonym kierunku. Nie wyrządza ona krzywdy drugiej stronie. Alternatywnie, manipulacja często podważa poczucie rzeczywistości i bezpieczeństwa emocjonalnego danej osoby, po to, aby na nią wpłynąć.
Dlaczego manipulujemy innymi?
Dlaczego niektórym zależy na tym, by pozbawić drugą stronę kontroli? Poczucie wpływu i kontroli nad innym człowiekiem oraz osiągnięcie swojego celu, nie zważając na potrzeby i uczucia drugiej strony, jest działaniem nieetycznym. Dlaczego manipulacja jest nieetyczna? Przede wszystkim takim zachowaniem wyrządza się krzywdę drugiej osobie.
Manipulacja wiąże się nierzadko z zaburzeniami osobowości, takimi jak osobowość narcystyczna. Osoby z osobowością narcystyczną mogą mieć bardzo różne powody do angażowania się w zachowania manipulacyjne. Osoby takie mogą mieć trudności z tworzeniem bliskich związków, więc mogą uciekać się do manipulacji, aby utrzymać swojego partnera w związku. Cechy charakterystyczne manipulacji narcyza mogą obejmować takie zachowania jak zawstydzanie, obwinianie, odgrywanie ofiary czy problemy z samokontrolą. Powodem tego jest brak rozwinięcia mocnego i pozytywnego poczucia własnej osoby, dlatego też narcyz poszukuje relacji z ludźmi, którzy będą potwierdzać jego wartość. Osoba taka cechuje się wysokim poczuciem własnej ważności i wyobraża sobie, że ma nieograniczoną władzę. Jednocześnie jest podatna na zachwianie poczucia własnej wartości. Narcyz ma poczucie bycia wyjątkowym i takiego potwierdzenia szuka u innych. Jednakże osoba ta nie ma empatycznego zrozumienia uczuć i potrzeb innych ludzi.
Jak działa manipulant? Na jakie zachowania uważać?
Osoba, która manipuluje innymi, robi to, ponieważ czuje silną potrzebę kontrolowania swojego środowiska i otoczenia, w którym żyje. Taka potrzeba często wynika z głęboko zakorzenionego lęku, którego jednostka sobie nie uświadamia. Manipulant często ma na celu kontrolowanie zachowania ofiary poprzez niezdrowe sposoby. Kontroluje emocje, zachowanie oraz relację. Manipulant stosuje strategie i zachowania, aby zdobyć władzę lub wpłynąć na inną osobę. Taktyki takie często obejmują próby zniszczenia emocjonalnych i psychicznych cech drugiej osoby. Zachowania te mogą obejmować kłamstwo, zachowanie pasywno-agresywne, milczenie, krytykowanie, zatajanie informacji czy obwinianie. Manipulator ukrywa swoje prawdziwe intencje, powoduje wątpliwości i uczucie zmieszania pojawiające się u osoby manipulowanej, tym samym unika odpowiedzialności za swoje zachowanie. Każde z tych zachowań może być szkodliwe dla zdrowia psychicznego. Działanie manipulanta to kreowanie sytuacji w taki sposób, aby druga strona nie była w stanie rozpoznać jego zamierzeń. Stwarzanie sytuacji i pozorów, które mają na celu zachwianie poczucia pewności u osoby manipulowanej i podanie w wątpliwość jej własnych osądów na temat tego, co się dzieje.
Jak rozpoznać manipulację?
W jaki sposób można chronić się przed manipulacją? Pomocnym jest bycie refleksyjnym i uważnym jako sposób przeciwdziałania manipulacji. Umiejętność krytycznego myślenia oraz zwracanie uwagi na pewne sygnały i znaki, a także wgląd w sytuację, w której się znajdujemy. Jednak rozpoznanie manipulacji może wydawać się proste, kiedy dotyczy ona innych. Natomiast w przypadku, gdy sami jesteśmy ofiarą manipulanta, wcale nie jest to takie proste. Aby wykryć manipulację, należy zwracać uwagę na takie zachowania jak: kłamstwo, zaprzeczanie, oszustwo, osądzanie, wyśmiewanie lub krytykowanie, wywoływanie poczucia winy czy stawianie ultimatum. Manipulacja obejmuje powtarzające się techniki i strategie, które zmniejszają dobrobyt osoby manipulowanej, aby zapewnić manipulantowi nad nią władzę.
Manipulacja emocjonalna
Manipulacja emocjonalna jest szkodliwa, ponieważ manipulowanemu partnerowi towarzyszy poczucie huśtawki emocjonalnej i lęku. Ofiara czuje się zdezorientowana, kwestionuje swoją rzeczywistość, wątpi w możliwość zaufania sobie samemu i innym ludziom. Kiedy przebywamy w bliskim kontakcie z manipulantem, podajemy w wątpliwość samego siebie, my złe samopoczucie. Monitorowanie tego, jak zachowuje się ciało w takiej sytuacji, również dostarczy nam pewnych informacji. Kiedy czujemy odrętwienie, towarzyszy nam poczucie ucisku w ciele, czy też poczucie utraty kontroli lub inne subtelne sygnały, to może to być sygnał, że jest wywierany niekorzystny wpływ. Nasze ciało może ostrzegać nas, że właśnie znajdujemy się w otoczeniu niekorzystnym dla naszego zdrowia.
Jak reagować na manipulację?
Ważne jest nabycie umiejętności rozpoznawania i identyfikowania szkodliwych zachowań, które są kierowane do nas. Zwracanie uwagi na subtelne sygnały, które wysyła nasze ciało oraz monitorowanie swojego stanu samopoczucia. Kiedy jesteśmy uwikłani w grę manipulatora, warto zadbać o umiejętne wyznaczenie swoich granic. Stanowcze postawienie granicy ma na celu uchronić nas przed zranieniem i odebrać poczucie władzy nad nami drugiej osobie. Reagowanie w sposób asertywny i pewność w wyrażaniu swojego zdania może osłabić działania manipulatora. Warto nauczyć się skutecznych sposobów komunikacji w codziennych sytuacjach, tak aby wyraźnie komunikować swoje pragnienia i potrzeby. Te strategie wymagają pewnego wglądu w siebie, refleksji nad swoim zachowaniem oraz zauważenia tego, jak reagujemy, kiedy ktoś chce na nas wywierać negatywny wpływ. Natomiast wymaga to wysiłku i nie zawsze sami potrafimy sobie pomóc. Wtedy warto zwrócić się o pomoc do specjalisty, który wesprze nas w radzeniu sobie z problemem. Szukanie profesjonalnego wsparcia może okazać się najlepszą drogą, aby poradzić sobie z sytuacją, w której się znaleźliśmy. Terapia może być bezpieczną przestrzenią do odkrywania myśli, uczuć i zachowań, uczenia się dostrzegania tych problemów i rozwijania umiejętności asertywnej komunikacji. W konsekwencji rozwiązywania problemów i nawiązywania zdrowych i służących nam relacji.
Ważnym jest też zwrócenie uwagi na mechanizm działania manipulatora, gdy zostanie już on zdemaskowany. Zdemaskowanie zachowania powoduje zachwianie poczuciem wartości u manipulanta. Może to wywołać uczucie gniewu i przerzucenie całej winy na ofiarę manipulacji. Wynika to z tego, że osoba nagle traci poczucie władzy i kontroli, a to może wywołać wewnętrzny brak zgody. W konsekwencji zachowanie manipulatora może eskalować lub przybrać formę przemocową. Istotne w takiej sytuacji jest zadbanie o własne bezpieczeństwo. W tym czasie ważne jest, aby zadbać o siebie, zapewnić sobie bezpieczeństwo i podjąć decyzję o tym, co jest najzdrowsze.
Manipulacja w związku — przykłady
Manipulacja jest często związana z nadużyciami emocjonalnymi, szczególnie w bliskich związkach intymnych.
Chroniczna manipulacja emocjonalna w bliskich związkach często oznacza nadużycia emocjonalne i może mieć bardzo negatywne konsekwencje. W niektórych przypadkach może wywołać podobny efekt do traumy. Zwłaszcza wtedy, gdy ofiara manipulacji czuje się winna lub zawstydzona. Manipulacja w relacji może powodować, że jeden z partnerów czuje się zastraszany, izolowany lub bezwartościowy. Wiele osób może nie zdawać sobie sprawy, że są manipulowani w swoich związkach. Manipulacja w intymnych związkach często przybiera wiele form, choćby takie zachowania jak: wywoływanie poczucia winy, selektywne okazywanie uczuć czy pasywnej agresji. Inne przykłady manipulacji to próby nastawiania innych przeciwko drugiej osobie, ciągłe okłamywanie, krytykowanie, izolacja od przyjaciół i rodziny. Osoby stale poddawane manipulacji mogą odczuwać przygnębienie, ciągle starają się zadowolić manipulanta, znosić chwiejne nastroje. Przedkładają potrzeby innych osób nad swoje własne. W konsekwencji, gdy odkryją manipulację, może być im trudno zaufać innym w kolejnej relacji. Kiedy dowiadujemy się, że bliska osoba nas oszukuje, czujemy złość, smutek i żal. Może pojawić się poczucie bycia wykorzystanym lub naiwnym.
Ludzie poddawani technikom manipulacji nierzadko są zaskoczeni. Nie chcą uwierzyć, że bliska osoba może się zachowywać w sposób nadużywający zaufanie. Partner stosujący techniki manipulacji sprawia, że kochająca go osoba, z upływem czasu staje się ofiarą niemającą wpływu na swoje życie.
Manipulacja — podsumowanie
Wpływowi ulegamy każdego dnia. Wpływanie poprzez perswazję nie ma negatywnego znaczenia dla naszego zdrowia psychicznego. Destrukcyjny dla nas wpływ przybiera postać manipulacji. Manipulacja jest zachowaniem skierowanym przeciwko drugiej osobie, manipulator ma na celu osiągnięcie osobistych korzyści i przez to jest ona zachowaniem nieetycznym. Warto być uważnym i zwracać uwagę na pojawiające się sygnały, czy to te płynące z naszego ciała, czy też komunikaty od naszych bliskich. Nie zawsze potrafimy sobie pomóc sami, szczególnie kiedy ma to miejsce w bliskiej relacji, warto wtedy zwrócić się o pomoc do specjalisty, który wesprze nas w tym procesie.
Zapraszamy na profil autora na avigon.pl - wejdź i umów wizytę u mgr Magdalena Taraszka
