Jak to się dzieje, że jedni z nas łatwiej niż inni radzą sobie z kryzysami, trudności traktują jako wyzwania, a możliwość ewentualnych porażek nie przysłania im chęci zaryzykowania/podjęcia wyzwania? Duży wpływ na to ma nasza odporność psychiczna. Co cechuje osoby odporne psychicznie? Czy i jak można wzmocnić odporność psychiczną? O tym w poniższym tekście.
Co to jest odporność psychiczna?
Jak to w psychologii bywa definicji pojęć, w tym odporności psychicznej, jest wiele. Ważna jest nie tyle sama definicja, ile symptomy danego zjawiska i ich wpływ na nasze życie. A zatem odporność psychiczna to jedna z cech osobowości, która w dużym stopniu odpowiada za to, w jaki sposób radzimy sobie z wyzwaniami, stresem i presją, niezależnie od okoliczności, w jakich przychodzi nam się z nimi mierzyć, czyli niezależnie od tego, czy jesteśmy zdrowi, pełni energii, majętni i otoczeni gronem oddanych nam osób, czy osamotnieni, schorowani i w kiepskiej sytuacji finansowej. To szereg naszych umiejętności intra- i interpsychicznych, które stanowią także o naszej stabilności emocjonalnej, wytrwałości, otwartości na wyzwania. Czyli potocznie mówiąc to „silna psychika”.
W innych definicjach odporności psychicznej zwraca się też uwagę na takie jej elementy jak wewnętrzna dyscyplina, wiara w siebie, cierpliwość, wytrwałość, odpowiedzialność, tolerancja bólu czy pozytywne nastawienie. Na odporność psychiczną wpływają także inne czynniki takie jak wiek, płeć, umiejętność korzystania ze wsparcia społecznego czy kondycja fizyczna.
Cechy osoby odpornej psychicznie
Jakie jeszcze cechy, oprócz tych wskazanych powyżej, możemy znaleźć u osoby odpornej psychicznie? Są to:
- umiejętność efektywnego działania pod presją czasu i wymagań,
- umiejętność zarządzania swoimi emocjami (ich wyrażania, regulowania, analizowania),
- duże zaangażowanie w wykonywane działania/obowiązki zawodowe,
- wysoka samodyscyplina,
- konsekwencja (w działaniu i myśleniu),
- dobre nawyki (szeroko rozumiane, w tym żywieniowe, higieny pracy i snu, regulacji sfery emocjonalnej i fizycznej),
- optymizm,
- akceptacja,
- nastawienie na osiąganie celów,
- budowanie sieci kontaktów towarzyskich i zawodowych,
- planowanie przyszłości.
Filary odporności psychicznej – model 4C
Omawiając temat odporności psychicznej, warto przytoczyć tzw. model 4C, który opisuje jej najważniejsze wymiary/filary. Im wyższe ich nasilenie, tym większa odporność psychiczna. A są to:
- Wyzwanie (challenge), czyli postrzeganie życiowych wyzwań jako szansy, upatrywanie w kryzysach możliwości pozytywnych zmian/rozwoju.
- Pewność siebie (confidence) oznaczająca wysoki poziom wiary w swoje możliwości i kompetencje (tak emocjonalne, społeczne, jak i zawodowe).
- Zaangażowanie (commitment), czyli wytrwałość i sumienność w realizowaniu zadań, a także poczucie odpowiedzialności za jakość wykonania zadań i zobowiązań.
- Poczucie wpływu/kontrola (control) rozumiane jako przekonanie o tym, że mam wpływ na swój los, potrafię kierować swoimi decyzjami, mogę je zmieniać wraz ze zmieniającymi się okolicznościami; mówimy tutaj o wewnętrznym poczuciu kontroli – to ja mam największy wpływ na swoje życie, a nie inni ludzie/los/świat/przypadek czy inne okoliczności zewnętrzne. To poczucie kontroli jest bardzo ważne, bo motywuje nas do podejmowania działań, nawet tych bardzo wymagających czy ryzykownych.
Odporność psychiczna a doświadczanie życiowych trudności
Czy osoby odporne psychicznie doświadczają życiowych trudności? Oczywiście, że tak. Osoby odporne psychicznie nie ignorują trudności, nie patrzą na problemy i porażki bezkrytycznie i bezrefleksyjnie przez „różowe okulary” pozytywnego myślenia, ani ich nie wypierają. Przeciwnie – strach, smutek czy ból są częścią ich życia, wiedzą jednak doskonale, że dla własnego zdrowia psychicznego muszą je zaakceptować i przetworzyć. Koncentrują się na sprawach pozytywnych, nie tracąc przy tym z oczu tych negatywnych. Na tym fundamencie można podjąć dalsze konstruktywne działania.
Opisane powyżej filary odporności psychicznej pomagają nam łatwiej odzyskać równowagę po doznanych życiowych ciosach, niepowodzeniach i trudnych chwilach. Dzięki nim w sytuacji kryzysowej łatwiej nam jest stanąć na nogi, podjąć konstruktywne działania i ruszyć dalej przez życie ku lepszej przyszłości. Warto także w tym miejscu wskazać, że im większą mamy odporność psychiczną, tym więcej osiągamy i lepiej się czujemy. Nie jest to jednak równoznaczne z poczuciem szczęścia. A mianowicie wartością leżącą u podstaw odporności psychicznej jest raczej zadowolenie niż szczęście rozumiane ogólnie jako stan powiązany z przeżywaniem przyjemności, zaangażowaniem i poczuciem sensu. Odporność psychiczna ma największy związek z czymś, co możemy określić jako równowaga i wewnętrzny spokój.
Jak wzmocnić odporność psychiczną?
Jak już wspomniałam powyżej, odporność psychiczna jest zbiorem naszych cech osobowościowych, a więc mówiąc o jej wzmacnianiu, warto skupić się na poszczególnych jej elementach. Z pewnością zasadne jest bliższe przyglądnięcie się swoim emocjom i nauka radzenia sobie z wyrażaniem trudnych emocji w sposób konstruktywny.
Warto nauczyć się technik radzenia sobie ze stresem. Niezwykle ważne jest pozytywne nastawienie do ludzi i świata, wzmacnianie swojej samooceny poprzez dostrzeganie i docenianie swoich sukcesów i osiągnięć, nawet tych najmniejszych. To także nauka koncentrowania się na tym, co jest zależne ode mnie, efektywna organizacja czasu pracy i nauki, stawianie sobie celów życiowych krótko- i długoterminowych. Ważne jest również dbanie o aspekty związane ze sferą somatyczną tj. zdrowe odżywianie, regularny wysiłek fizyczny, higiena pracy i snu. Na wzmocnienie naszej odporności psychicznej wpływają także pozytywne relacje z innymi i tzw. wsparcie społeczne.
Jak w przypadku każdej zmiany/samorozwoju w sferze psychicznej warto pamiętać, że jest to proces, który wymaga czasu, nie dzieje się z dnia na dzień. Dobrze jest także skorzystać z indywidualnego wsparcia psychologicznego. Psycholog pomoże Ci przeanalizować Twoje dotychczasowe funkcjonowanie, zbada Twoje potrzeby i oczekiwania tak, abyś mógł zmodyfikować pewne aspekty swojego życia, aby zwiększyć poziom odporności psychicznej.
Wszystkich zainteresowanych zmianą i poprawą swojej kondycji psychicznej zapraszam na Avigon.pl – znajdziecie Państwo tutaj szeroki wybór specjalistów w zakresie szeroko pojętego zdrowia psychicznego.
Zapraszamy na profil autora na avigon.pl mgr Monika Sroka-Ossowska
