10 września przypada Światowy Dzień Zapobiegania Samobójstwom. Z roku na rok statystyki dotyczące popełnianych samobójstw są coraz bardziej niepokojące, bo mocno wzrostowe. Z czego wynika, że coraz więcej ludzi, w tym coraz więcej i coraz młodszych dzieci podejmuje próby samobójcze? Sytuacje, które jeszcze kilkanaście lat temu były czymś nadzwyczajnym, dziś stają się częścią naszego życia. Jaka jest nasza kondycja psychiczna? Jakie dramaty przeżywają nastolatkowie, skoro decydują się odebrać sobie to, co najcenniejsze – własne życie? Czy samobójstwom da się zapobiec? Jak wspierać osoby, które są w silnym, a szczególnie przewlekłym kryzysie emocjonalnym?
Samobójstwa - zatrważające statystyki
Dane Komendy Głównej Policji za 2022 r. są bardzo niepokojące. Ogółem odnotowano w Polsce łącznie w 14 520 prób samobójczych. Co trzecia próba (5 108) zakończyła się zgonem! Częściej samobójstwa dotyczą mężczyzn niż kobiet. Wśród kobiet nastąpił jednak wzrost podejmowanych prób samobójczych. Także tych zakończonych zgonem. W porównaniu z rokiem 2021 jest to wzrost o ponad 7 procent! Nagły wzrost nastąpił w grupie dzieci w wieku 7-12 lat. W 2022 r. w wyniku samobójstwa zginęło 6 osób (w 2021 r. były to dwie osoby, a w 2020 r. jedna). Przybywa prób samobójczych w grupie najmłodszych – jest ich 2,5 razy więcej niż w 2020 r. W 2022 roku na własne życie targnęły się 2 093 osoby do 18 r. ż. W tej grupie było 85 dzieci młodszych niż 13 lat.
Samobójstwo – grupa ryzyka
Samobójstwo związane jest z traumą, cierpieniem psychicznym, kryzysem. Zazwyczaj jest to proces. Mija więc czas od pierwszej myśli o samobójstwie do podjęcia próby samobójczej. Samobójstwo jest uwarunkowane wieloczynnikowo. W grupie ryzyka są szczególnie osoby, które przewlekle borykają się z trudnościami psychicznymi, nieprzepracowaną żałobą (zwykle po stracie bliskiej osoby), cierpiące z powodu życia w permanentnym stresie, mobbingu, braku akceptacji, poczuciu bezradności, niemożności spełnienia własnych bądź (częściej) cudzych oczekiwań. W grupie podwyższonego ryzyka popełnienia samobójstwa są osoby chorujące na depresję, schizofrenię, zaburzenia afektywne dwubiegunowe. Pamiętajmy, że problem samobójstw dotyczy zarówno dorosłych, jak i dzieci – nie bagatelizujmy sygnałów wysyłanych przez osoby w kryzysie. Wbrew pozorom one często sygnalizują nam potrzebę pomocy, jednak spotykając się z brakiem uwagi, umniejszaniem, brakiem zrozumienia jeszcze bardziej zamykają się „w swoim świecie” i utwierdzają się w przekonaniu, że nie warto żyć. W grupie ryzyka są także osoby, które mają już za sobą nieudaną próbę (bądź próby) samobójcze. Według naukowców około 60% osób po próbie „s” podejmuje ją po raz kolejny. Brak opieki (w tym specjalistycznej – psychoterapii i/lub farmakoterapii) i wsparcia jest u tych osób największym predyktorem ponownego targnięcia się na własne życie. W grupie ryzyka pozostają także osoby, które doświadczyły samobójstwa osoby z bliskiego otoczenia, dlatego tak ważne jest wsparcie psychiczne rodziny, w której doszło do samobójstwa.
Samobójstwo - istota zjawiska
Nie kieruj się stereotypami. Mitów na temat samobójstw jest bardzo dużo. Poznaj istotę zjawiska, aby realnie móc wspierać osoby w kryzysie. Osoby podejmujące samobójstwo rzadko kiedy chcą jednoznacznie odebrać sobie życie. Zazwyczaj przez dłuższy czas towarzyszy im ambiwalencja pragnień: żyć vs. umrzeć. Nasze zainteresowanie osobą w kryzysie może pomóc jej poradzić sobie z tym wewnętrznym rozdarciem i podjąć wysiłek, aby żyć. Warto jednak pamiętać, że poprawa stanu emocjonalnego u tych osób nie jest gwarantem, że zagrożenie minęło. Według dostępnych danych większość samobójstw zdarza się w ciągu trzech miesięcy po tym, jak zauważono poprawę stanu psychicznego. Co ważne osoby zdecydowane na odebranie sobie życia często w trakcie planowania samobójstwa przyjmują maskę, że wszystko jest ok, że już jest lepiej. Ma to na celu „zmylenie” osób bliskich z otoczenia, ale także psychoterapeutów, zmniejszenie ich uwagi i czujności w stosunku osoby w kryzysie, aby nikt jej nie przeszkodził, tak by mogła zrealizować swoje plany. Dlatego bądźmy bardzo ostrożni i uważni, kryzys suicydalny nie mija z dnia na dzień, nagła poprawa stanu psychicznego takiej osoby z reguły jest „grą”, dlatego nie dajmy się z niej wyeliminować poprzez stwierdzenie, że już jest ok i mogę przestać się o nią martwić. Samobójstwa popełniają osoby o różnym typie osobowości, poziomie wrażliwości, profesji zawodowej, czy zamożności. Zdarzają się zarówno wśród artystów, budowlańców, prawników czy lekarzy, tak wśród biednych, jak i bogatych. Zazwyczaj samobójstwo jest planowane. I o tych planach osoby w kryzysie bardzo często mówią. Albo komunikują to werbalnie, albo niewerbalnie np. poprzez wycofanie z życia społecznego, rezygnację z realizacji swoich dotychczasowych pasji, zaprzestanie dbania o swój wygląd fizyczny, smutek, przygnębienie, sprzedawanie/oddawanie swoich rzeczy, czy wręcz regulowanie spraw formalnych/majątkowych. Często pojawia się mit, że osoby, które mówią o samobójstwie, tylko manipulują otoczeniem. W rzeczywistości nie mają zamiaru go popełnić. Nawet jeśli w pewnym odsetku osób jest to zgodne z prawdą, to jednak zdecydowanie częściej motywacja takich osób jest zupełnie inna. Mówią tak, bo chcą zwrócić na siebie uwagę otoczenia – bo jest to ich rozpaczliwe wołanie o pomoc. Dlatego tak ważne jest, jeśli ktoś ujawnia nam swoje myśli czy wręcz tendencje samobójcze, aby poświęcić mu własną uwagę, wyrazić akceptację do jego trudnych odczuć, zapytać o to, czego potrzebuje, być z nim i zachęcić do rozmowy ze specjalistą (psycholog/psychoterapeuta/psychiatra). Jest to wołanie o pomoc w poprawie życia, by żyć, lecz w innych, lepszych warunkach niż dotychczas. I co moim zdaniem najważniejsze to rozmowa. Dla naszej psychiki czy relacji interpersonalnych rozmowa, można by rzec, ma „magiczną moc”. W sytuacjach trudnych często niestety się jej wręcz boimy czy unikamy, bo nie wiemy, co powiedzieć, czy nie pogorszymy sprawy, jak się sami z tym będziemy czuli. Oczywiście rozmowy bywają bardzo trudne, szczególnie z osobami w różnego rodzaju kryzysach. Natomiast są tym, co w tym najtrudniejszym momencie jest najbardziej dostępne i zarazem potrzebne. Nie bójmy się, że rozmawiając z osobą w kryzysie suicydalnym, skłonimy ją do samobójstwa. To mit! Ona tej rozmowy potrzebuje bardziej niż kiedykolwiek. Nasza empatyczna postawa pokazuje jej, że nie musi być ze swoimi problemami sama, że są osoby i możliwości, by zmierzyć się ze swoimi trudnościami i poprawić jakość życia, by znów odzyskać chęć do życia i poczucie spełnienia.
Zapobieganie samobójstwom – czynniki ochronne
W zapobieganiu samobójstwom, jak również innym trudnościom emocjonalnym, duże znaczenie ma wzmacnianie odporności psychicznej. Umiejętność konstruktywnego wyrażania emocji, radzenia sobie ze stresem, rozwiązywania sytuacji trudnych, motywacji do działania to jedne z jej filarów. Więcej na ten temat znajdziecie Państwo w moim artykule: Odporność psychiczna – czym jest, jak ją wzmacniać? Ważna jest także higiena snu, dbanie o uregulowanie rytmu dobowego i aktywność fizyczna. Niezwykle istotnym elementem zapobiegającym kryzysom lub pomagającym nam radzić sobie z nimi są bliskie relacje. Wsparcie społeczne jest niezbędnym elementem naszej równowagi psychicznej. Konflikty interpersonalne, życie w samotności sprzyjają powstawaniu zaburzeń emocjonalnych, które w powiązaniu z innymi czynnikami mogą również prowadzić do samobójstwa.
Jak wspierać osobę w kryzysie suicydalnym?
Przede wszystkim bądź przy niej, wyraź zrozumienie dla jej trudnej sytuacji czy sprzecznych emocji i pragnień (żyć vs. umrzeć). Rozmawiaj z nią o tym, co przeżywa, czego potrzebuje. Nie krytykuj, nie piętnuj, nie oceniaj. Nie mów, że będzie dobrze, że inni mają gorzej, że przesadza. Takimi komunikatami tylko pokażesz, że ona nie ma prawa tak się czuć, że coś z nią nie tak. A stąd prosta droga do tego, aby u osoby w kryzysie powstała kolejny raz myśl: jestem do niczego/jestem beznadziejny/nie mam po co żyć. Zapytaj, co w danym momencie możesz dla niej zrobić. Jeśli nie wie lub nic nie chce, to sam możesz zaproponować coś konstruktywnego. Jednak bez narzucania swoich rozwiązań. Wskaż możliwości profesjonalnej pomocy (psychiatra/psycholog/psychoterapeuta). To prawda, że sytuacja polskiej psychiatrii (szczególnie dzieci i młodzieży) i dostępności do bezpłatnej pomocy psychologicznej jest bardzo trudna. Jednak nie warto o tym mówić osobie w kryzysie, bo dozna jeszcze większego poczucia beznadziei. Najlepiej usiądź z nią przy komputerze i wyszukaj dostępne formy pomocy w okolicy miejsca zamieszkania. Są także możliwości konsultacji psychologicznych online (także bezpłatnie): np. Telefon Zaufania dla Dzieci i Młodzieży 116 111 działający przy Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę (7 dni w tygodniu/24h na dobę!).
Gdzie szukać pomocy?
Jeśli Ty lub bliska Ci osoba od dłuższego czasu jest w kryzysie emocjonalnym, cierpi na przewlekłą depresję, ma myśli samobójcze, zgłoś się do psychologa, psychoterapeuty i/lub psychiatry (np. w Poradni Zdrowia Psychicznego). Specjalista oceni Twój stan psychiczny i wskaże dalsze oddziaływania lecznicze: psychoterapia i/lub farmakoterapia i/lub hospitalizacja. Jeżeli jesteś bezpośrednio świadkiem czyjejś próby samobójczej, wezwij natychmiast pogotowie ratunkowe lub zadzwoń pod numer 112. Na platformie „Życie warte jest rozmowy” możesz skorzystać ze wsparcia suicydologów (specjalistów zajmujących się problematyką samobójstw), znajdziesz także wiele materiałów dotyczących samopomocy i pomocy osobom bliskim w kryzysie suicydalnym. Pamiętajmy, że wsparcie społeczne, bliskie relacje interpersonalne są zarówno czynnikiem ochronnym, jak i wspierającym w radzeniu sobie z każdym kryzysem psychicznym, w tym zapobieganiu samobójstwom.
Obraz autorstwa rawpixel.com na Freepik
