Choroba afektywna dwubiegunowa (w skrócie ChAD) jest to zaburzenie psychiczne, które przejawia się występowaniem naprzemiennych objawów depresji oraz manii. Na schorzenie to cierpi około 2 – 5% populacji. Zazwyczaj pierwsze objawy pojawiają się około 20-30. roku życia. Leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej jest procesem długotrwałym, jednak w znaczącym stopniu przyczynia się do poprawy funkcjonowania pacjenta. Zaburzenie to z taką samą częstotliwością występuje u kobiet i mężczyzn.
Co to jest choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD)?
Choroba afektywna dwubiegunowa jest zaburzeniem psychicznym zaliczanym do grupy zaburzeń nastroju. Według najnowszej klasyfikacji, pomimo swojej nazwy, nie jest zaliczana do chorób psychicznych. Charakteryzuje się występowaniem epizodów obniżonego oraz podwyższonego (lub drażliwego) nastroju. Stany depresji, hipomanii (łagodniejsza forma manii) oraz manii zazwyczaj pojawiają się naprzemiennie. Najczęściej epizod depresji trwa dłużej, jednak najbardziej dotkliwy w skutkach oraz uciążliwy dla osób z otoczenia jest epizod manii.
W niektórych przypadkach może dochodzić do występowania tzw. epizodów mieszanych, które charakteryzują się występowaniem manii i depresji w tym samym czasie. Zmienność nastrojów wpływa na znaczące pogorszenie funkcjonowania w wielu obszarach życia. Pomiędzy epizodami manii oraz depresji następuje etap remisji, czyli okres, w którym nie występują objawy zaburzenia, bądź występują w niewielkim nasileniu.
Choroba afektywna dwubiegunowa może mieć różny przebieg. Z tego względu zostały wyodrębnione różne typy tego zaburzenia takie jak:
• typ I charakteryzuje się ciężkim przebiegiem, w którego trakcie zarówno stan depresji, jak i manii ma bardzo duże nasilenie,
• typ II, w którym epizody depresji mają duże nasilenie, natomiast manie są zazwyczaj łagodne (hipomanie) oraz trwają stosunkowo krótko,
• ChAD z szybką zmianą faz, który charakteryzuje się występowaniem w trakcie roku przynajmniej czterech lub więcej okresów depresji lub manii oraz krótkich, bądź wcale niewystępujących okresów remisji,
• ChAD z bardzo szybką zmianą faz, zmiana faz choroby następuje częściej, a poszczególne fazy trwają krócej.
• zaburzenie afektywne sezonowe, w przebiegu którego okresy depresji występują w sezonie jesiennym, natomiast epizody manii w miesiącach wiosenno – letnich.
Objawy zaburzeń afektywno dwubiegunowych
Ze względu na naprzemienne występowanie dwóch stanów psychicznych: epizodów depresji oraz manii w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej objawy będą różne w zależności od występującego stanu.
Objawy epizodu depresyjnego:
• spowolnienie psychoruchowe i zaburzenia psychomotoryczne,
• znaczące obniżenie nastroju,
• odczuwanie poczucia winy,
• stałe poczucie senności, mimo dostatecznej ilości snu,
• nadmierne objadanie się,
• trudności w skupieniu uwagi oraz problemy z koncentracją,
• trudności w podejmowaniu decyzji,
• trudności w codziennym funkcjonowaniu społecznym oraz zawodowym,
• natłok oraz gonitwa myśli,
• labilność emocjonalna.
Objawy epizodu manii:
• wzmożona aktywność psychoruchowa,
• bezsenność,
• nadmierne pobudzenie seksualne,
• skłonność do zachowań ryzykownych (ryzykowane zachowania seksualne, szybka jazda samochodem, branie kredytów, stosowanie środków psychoaktywnych),
• utrata zahamowań,
• podwyższona samoocena,
• podwyższone poczucie własnej wartości,
• nadmierne poczucie szczęścia i radości,
• bezkrytyczne podejście do własnych pomysłów,
• poczucie wszechmocy.
Przyczyny zaburzeń afektywno dwubiegunowych
Przyczyny choroby afektywnej dwubiegunowej nie są do końca poznane. Badania wskazują na istotną rolę czynników genetycznych w patogenezie powstawania tego schorzenia. Ryzyko pojawienia się choroby afektywnej dwubiegunowej jest pięciokrotnie wyższe w rodzinach, w których były wcześniej diagnozowane przypadki ChAD. Ważne jest, że czynniki genetyczne stanowią jedynie predyspozycję do wystąpienia zaburzeń afektywno dwubiegunowych. Istotnymi czynnikami wpływającymi na powstawanie ChAD są również czynniki psychologiczne, środowiskowe oraz społeczne. Istnieje teoria mówiąca, że przebyte w dzieciństwie traumy mogą indukować powstawanie tego schorzenia.
Relacje z innymi ludźmi, sytuacje życiowe oraz codzienna rutyna dnia mogą wpływać na zaostrzenie bądź osłabienie objawów choroby afektywnej dwubiegunowej.
Jak zdiagnozować chorobę afektywno dwubiegunową?
Dwubiegunowa choroba afektywna diagnozowana jest w oparciu o wywiad oraz obserwację obrazu klinicznego. Zazwyczaj pacjenci trafiają do lekarza psychiatry w stanie depresji, dlatego bardzo często pełna diagnoza ChAD możliwa jest dopiero po długotrwałej obserwacji wtedy, gdy wystąpi pierwszy epizod manii bądź hipomanii.
Aby mogła zostać postawiona diagnoza choroby afektywnej dwubiegunowej, muszą wystąpić co najmniej dwa epizody chorobowe z wyraźnie zaburzonym nastrojem i aktywnością, z czego co najmniej jeden musi być epizodem maniakalnym (według klasyfikacji powinien trwać co najmniej 7 dni), hipomaniakalnym (powinien trwać do 4 dni) lub mieszanym (powinien występować minimum 2 tygodnie). Występujące objawy nie mogą być wynikiem zażywania substancji psychoaktywnych.
Jak leczyć chorobę afektywno dwubiegunową?
Leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej zazwyczaj opiera się na połączeniu leczenia farmakologicznego z psychoterapią. Sposób leczenia jest ściśle uzależniony od przebiegu zaburzenia oraz fazy, w której obecnie pacjent się znajduje.
Często lekami pierwszego wyboru w leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej są leki normotymiczne, czyli tzw. stabilizatory nastroju. Najczęściej wykorzystywane są: sole litu, karbamazepina oraz kwas walproinowy. W niektórych przypadkach skuteczne okazało się podawanie leków z grupy atypowych leków neuroleptycznych, które mogą skutecznie wpływać na osłabienie objawów manii.
Leczenie depresji w chorobie afektywnej dwubiegunowej jest niezwykle trudne. Depresja w przebiegu ChAD najczęściej ma cięższy przebieg niż depresje nawracające. Leki na depresję dwubiegunową powinny być podawane z dużą dozą ostrożności, ponieważ często w konsekwencji przyjmowania leków depresja ma tendencję do przechodzenia w stan manii. Zazwyczaj nie stosuje się monoterapii, tylko leki przeciwdepresyjne łączone są ze stabilizatorami nastroju.
W leczeniu choroby afektywnej niezwykle ważne jest uczestnictwo w psychoterapii. Najczęściej stosowaną formą jest psychoterapia poznawczo – behawioralna. Wspomaga ona leczenie farmakologiczne oraz wpływa na zmniejszenie intensywności i czasu trwania epizodów manii oraz depresji. Psychoterapia pomaga również zrozumieć zaburzenia afektywne dwubiegunowe, zwiększyć świadomość na temat ChAD, a przez to skutecznie wpłynąć na poprawę dobrostanu pacjenta.
Wszystkie wyżej wymienione sposoby leczenia wpływają na znaczne polepszenie funkcjonowania pacjenta. Pomimo tego, że zaburzenia afektywne dwubiegunowe mają ciężki przebieg i niejednokrotnie wpływają na wystąpienie cierpienia u pacjenta, przy wdrożeniu odpowiedniego leczenia rokowania przy chorobie afektywnej dwubiegunowej są korzystne.
opracowanie:
mgr Barbara Wróblewska
Literatura:
Poleska J. (2018). Od depresji do manii – choroba afektywna dwubiegunowa
Gorostowicz A., Siwek M. (2018). Trudności w diagnostyce choroby afektywnej dwubiegunowej
