Wykorzystywanie seksualne dzieci – objawy i pomoc

Wykorzystywanie seksualne w dzieciństwie niestety jest dość częstym zjawiskiem, jednak trudno dokładnie określić jego skalę. Objawy molestowania seksualnego u małych dzieci często są niespecyficzne. Dzieci doświadczające wykorzystywania seksualnego są narażone na rozwój zaburzeń wywołanych przez silny uraz emocjonalny. Profesjonalna pomoc ofiarom molestowania w dzieciństwie – np. terapia dzieci wykorzystywanych seksualnie – jest niezbędna, aby zminimalizować negatywne konsekwencje i wesprzeć ich kondycję psychiczną. Nie bez znaczenia jest też wsparcie bliskich, szczególnie gdy do wykorzystywania seksualnego dziecka dochodziło w najbliższej rodzinie.

Na czym polega molestowanie dzieci?

Wg WHO, wykorzystywanie seksualne dzieci polega na włączaniu dziecka w aktywność seksualną, której nie potrafi ono w pełni zrozumieć i udzielić na nią świadomej zgody i/lub, na którą nie jest dojrzałe rozwojowo i nie może zgodzić się w ważny prawnie sposób i/lub, która jest niezgodna z normami prawnymi lub obyczajowymi danego społeczeństwa. O wykorzystywaniu seksualnym mówimy, gdy taka aktywność wystąpi między dzieckiem a dorosłym lub dzieckiem a innym dzieckiem, jeśli te osoby ze względu na wiek lub stopień rozwoju pozostają w relacji opieki, zależności, władzy.

Celem takiej aktywności jest zaspokojenie potrzeb innej osoby. Wykorzystanie seksualnie dzieci/gwałt seksualny na dziecku oznacza nadużycie dziecięcej gotowości pójścia za wskazówkami (sugestiami) osoby dorosłej, wykorzystanie dziecięcej gotowości przyjęcia odpowiedzialności za zachowanie się dziecka, braku zdolności dziecka do rozróżnienia życzliwego zainteresowania ze strony dorosłego i bycia wykorzystywanym.

Wykorzystywanie seksualnie dzieci i nieletnich – rodzaje

O wykorzystywaniu seksualnym mówimy w każdej grupie wiekowej – zdarza się molestowanie niemowląt, molestowanie dzieci w wieku przedszkolnym, szkolnym, a także wykorzystywanie nieletnich. Działania sprawcy są nieco zróżnicowane w zależności od wieku ofiary. Faller ze względu na stopień intruzywności i swą surowość wyróżniła wśród wykorzystywania seksualnego:

• działania bez kontaktu dotykowego (rozmowy o treści seksualnej, eksponowanie genitaliów, oglądactwo, pokazywanie dziecku materiałów pornograficznych),
• pobudzanie intymnych części ciała dziecka (dotykanie ich, całowanie, pobudzanie ręczne lub za pomocą narządów płciowych, skłanianie dziecka do wykonywania tych czynności wobec dorosłego),
• kontakty oralno-genitalne,
• stosunki udowe,
• penetracja seksualna (palcem, przyrządem, członkiem),
• pornografia,
• prostytucja dziecięca,
• przemoc seksualna łączona z innymi formami przemocy np. upajaniem alkoholowym.

Jak widać, obraz zjawiska wykorzystywania seksualnego w dzieciństwie jest bardzo zróżnicowany.  

Wykorzystywanie seksualne dzieci – statystyki

Dostępne dane dotyczące molestowania małoletnich nie obrazują rzeczywistej skali problemu. Około 90% dzieci nigdy nie ujawniło wykorzystywania seksualnego, a co za tym idzie, nigdy nie otrzymało pomocy. Jest to w dużej mierze związane z tym, że temat seksualności nadal jest tematem tabu w wielu rodzinach. Wpływa na to również brak edukacji seksualnej dzieci, a także obawa ofiar wykorzystywania seksualnego o konsekwencje, jakie oni sami, rodziny czy sprawcy mogą ponieść, gdy dojdzie do ujawnienia przemocy seksualnej.

Zgłoszenie doznania przemocy seksualnej oznacza konieczność zmierzenia się z poczuciem ogromnego wstydu, a także ponownego – już we wspomnieniach – odtworzenia traumy. Dzieci skrzywdzone, szczególnie przez osoby z rodziny, obawiają się odrzucenia ze strony dorosłych tego, że nikt im nie uwierzy, czują się winne. Przed ujawnieniem przestępstwa blokuje ich także lęk przed sprawieniem bliskim kłopotów i lęk przed groźbami agresora. Ofiary molestowania w dzieciństwie często są przez sprawcę zastraszane, co dodatkowo utrudnia im poszukiwanie pomocy. Warto tutaj wskazać, że konsekwencje molestowania w dzieciństwie ujawniają się praktycznie we wszystkich sferach życia: somatycznej, psychicznej, seksualnej i społecznej.

Molestowanie dzieci – objawy

Jedynymi objawami, które dają pewność, że dane dziecko doświadczyło wykorzystywania seksualnego, są ciąża i choroby weneryczne. Pozostałe objawy są niespecyficzne. Mimo to nie powinny być przez dorosłych bagatelizowane. Dziecko wykorzystane seksualnie raczej nie powie wprost, że doznało przemocy seksualnej, nawet bliskiej osobie. Bardziej typowe jest to, że poprzez swoje zachowanie będzie dawało pośrednie oznaki, że doświadczyło trudności, że jest mu źle, że czuje się zagrożone. Ważne jest, aby dorośli nie bagatelizowali tych sygnałów, by się nimi zainteresowali, dali dziecku przestrzeń do wyrażenia swoich emocji i obaw.

U dzieci w wieku 0-6 lat, które zostały wykorzystane seksualnie, można zaobserwować: niepokój, koszmary nocne, zespół stresu pourazowego, nieodpowiednie zachowania seksualne. U dzieci szkolnych 7-12 r. ż. typowe są: lęk, nerwica, agresja, koszmary senne, problemy szkolne, hiperaktywność, zachowania regresywne np. moczenie nocne. U molestowanych nastolatków (13-18 r. ż.) najczęstszymi konsekwencjami wykorzystywania seksualnego są: depresja, wycofanie, tendencje samobójcze, samouszkodzenia, skargi somatyczne, akty przestępcze, ucieczki z domu, nadużywanie substancji psychoaktywnych.

Objawy molestowania u dzieci, jak i jego konsekwencje są różne ze względu na wiek, płeć, kondycję psychiczną ofiary przed doświadczeniem wykorzystania. Zależą także od zmiennych dotyczących sprawcy: płeć, stopień bliskości/pokrewieństwa wobec dziecka, a także od zmiennych związanych z wydarzeniem: jego powtarzalność, wystąpienie penetracji, wielorakość dewiacyjności zdarzenia, użycie przez sprawcę siły/przemocy oraz od zmiennych dotyczących kontekstu zdarzenia: przebieg procesu ujawnienia wykorzystania seksualnego, zapewnienie wsparcia i pomocy terapeutycznej.

Warto pamiętać, że konsekwencje wykorzystywania seksualnego dzieci są widoczne także w sferze somatycznej. Możemy zaobserwować m.in.: urazy zewnętrznych narządów płciowych i okołoodbytnicze, urazy pochwy, przerwanie błony dziewiczej, infekcje moczowo-płciowe i choroby weneryczne, ciążę, bóle głowy, brzucha, nudności, wymioty, trudności w oddawaniu moczu, zaburzenia jedzenia, zaburzenia snu.

Objawy molestowania seksualnego u małych dzieci, jak i nastolatków można zaobserwować także w sferze seksualnej. Pojawiają się prowokacyjne zachowania seksualne, publiczna, uporczywa masturbacja, nietypowe zachowania wobec rówieśników, nadmierne zainteresowanie seksualnością. Mówimy tutaj o tzw. urazogennej seksualizacji, która wiąże się z patologicznym wpływem sprawcy na rozwijającą się seksualność dziecka. U nastoletnich dziewczyn, które zostały wykorzystane seksualnie, często pojawia się kokietowanie osób dorosłych, prostytucja, zachowania ryzykowane i autodestrukcyjne. Chłopcy częściej podejmują zachowania agresywne o charakterze seksualnym wobec innych osób.

Wykorzystywanie małoletnich – kim są sprawcy?

Badaniem zjawiska wykorzystywania seksualnego małoletnich, psychoedukacją i profesjonalną pomocą dzieciom, które są ofiarami przemocy seksualnej, zajmuje się w Polsce na szeroką skalę Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę (dawniej Fundacja Dzieci Niczyje). Z prezentowanych przez Fundację raportów wynika, że zdecydowana większość rejestrowanych sprawców wykorzystywania seksualnego dzieci to mężczyźni. Kobiety stanowią jedynie ok. 2% podejrzanych o kontakty seksualne z małoletnimi do 15 r. ż. i ok. 5% podejrzanych z art. 202 kk (rozpowszechnianie, produkcja, posiadanie pornografii dziecięcej).

Ze statystyk rejestrujących wiek kobiet podejrzanych o popełnienie omawianych przestępstw seksualnych wobec dzieci wynika, że sprawczyniami są głównie nieletnie poniżej 16 r. ż. Natomiast wśród podejrzanych mężczyzn najliczniej reprezentowane są dwie grupy wiekowe: młodzi sprawcy do 20 r.ż. oraz sprawcy w wieku 30–49 lat. Jedna czwarta podejrzanych o wykorzystywanie seksualne dzieci do 15 r. ż. to nieletni, którzy nie ukończyli 16 r.ż. Niemal wszyscy sprawcy wykorzystywania seksualnego dzieci (art. 200 § 1) zostali skazani na pozbawienie wolności. Średnio połowa z nich otrzymuje warunkowe zawieszenie wykonania tej kary. Podstawowa sankcja przewidziana za przestępstwo z art. 200 kk to kara pozbawienia wolności od lat 2 do 12. W praktyce orzeczeń sądowych większość tych wyroków to pozbawienie wolności poniżej 2 lat.

Terapia dzieci wykorzystywanych seksualnie

Aby podjąć pracę terapeutyczną z dzieckiem molestowanym seksualnie, musi ono najpierw wyraźnie zdać sobie sprawę, że ta sytuacja – przemoc seksualna – jest już poza nim: „to minęło”. Jeśli podejrzewasz, że dziecko zostało zgwałcone/wykorzystane seksualnie przez osobę dorosłą tej samej płci co ono, trzeba poprosić o pomoc kogoś, kto jest innej płci niż dziecko. Ofiary molestowania seksualnego w dzieciństwie często cierpią na zespół stresu pourazowego. Szczególnie dotkliwe w konsekwencjach ma doświadczenie przemocy seksualnej ze strony osób z rodziny – osoby, które miały chronić dziecko, zmieniły się w przestępców.

W terapii dzieci wykorzystywanych seksualnie pracuje się nad odbarczeniem dziecka z poczucia winy i wstydu, akceptacją swojego ciała, wzmocnienia poczucia własnej wartości, odbudowaniem mocno naruszonego zaufania do innych ludzi i świata. Praca terapeutyczna z dzieckiem wykorzystanym seksualnie obejmuje także takie obszary jak: lęki, fobie, koszmary i leki nocne, przygnębienie, depresja, hipomania, nadpobudliwość psychoruchowa, drażliwość, złość, izolowanie się, problemy z nauką, wagary, konfliktowość, ucieczki z domu, zaburzone relacje z rodziną i rówieśnikami, samouszkodzenia. Pomoc dzieciom wykorzystywanym seksualnie jest bardzo ważna, aby mogło ono na nowo nauczyć się budować bliskie relacje z innymi, relacje oparte na zaufaniu i poczuciu bezpieczeństwa.

Potrzebujesz wsparcia? Umów WIZYTYĘ ONLINE ►mgr Monika Sroka-Ossowska