Jak chronić swoje dziecko? Czy moje dziecko jest w grupie ryzyka? Jak rozpoznać zachowania ryzykowne u młodzieży? Jakie czynniki zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia u niego zachowań dysfunkcyjnych? Co mogę zrobić, aby ochronić swoje dziecko przed demoralizacją?
Czynniki zwiększające ryzyko działań ryzykownych
Naukowcy na podstawie licznych badań wyodrębnili następujące czynniki ryzyka wystąpienia u dzieci zachowań ryzykownych:
- warunki rodzinne: przynależność do niższej klasy społecznej, konflikty rodzinne, choroba psychiczna w rodzinie, słaba więź z rodzicami, dezorganizacja rodzinna, zaburzenia w komunikowaniu się
- problemy emocjonalne: maltretowanie w dzieciństwie, apatia lub otępienie emocjonalne, niedojrzałość emocjonalna, stresujące zdarzenia życiowe (wypadek, śmierć bliskiej osoby, ciężka choroba, bycie ofiarą lub świadkiem przemocy), niska samoocena, brak kontroli emocji
- problemy szkolne: niepowodzenia w nauce, demoralizacja szkolna
- problemy interpersonalne: odrzucenie przez rówieśników, alienacja i izolacja
- kontekst ekologiczny: zdezintegrowane środowisko sąsiedzkie, dyskryminacja rasowa, bezrobocie, skrajne ubóstwo
- opóźnienie rozwoju: inteligencja poniżej normy, niekompetencja społeczna, deficyty uwagi, trudności w czytaniu, brak odpowiednich nawyków i umiejętności związanych z pracą.
Rodzicu, im więcej z wymienionych powyżej czynników jesteś w stanie przypisać do swojego dziecka tym baczniej powinieneś go obserwować i wspierać, gdyż znajduje się on w grupie ryzyka osób, u których mogą wystąpić zachowania dysfunkcyjne (m. in. sięganie po używki, uzależnienia (chemiczne i behawioralne), wagary, wulgaryzmy, wczesna inicjacja seksualna, bójki, zachowania agresywne, hejt, brak zainteresowania nauką, brak kultury osobistej, konflikty z prawem,). Liczne badania wskazują, że zachowania ryzykowne mają to do siebie, że pociągają za sobą inne.
Jaką funkcję pełnią zachowania dysfunkcyjne u młodzieży?
- są zastępczym sposobem zaspokajania zdeprymowanych potrzeb psychicznych
- stanowią zastępczy sposób realizowania celów wieku rozwojowego (w wieku dorastania - określenia tożsamości)
- są sposobem radzenia sobie z trudnymi sytuacjami życiowymi.
Co skłania dzieci i młodzież do podejmowania zachowań ryzykownych?
Wśród najczęściej wymienianych motywów pojawiają się: ciekawość, przekora, manifestowanie niezależności, dorosłości, fascynacja, presja grupy, moda, sposób na stres, na urozmaicenie nudnego życia, na przynależenie do grupy, odwaga, chęć zaimponowania, lęk przed odrzuceniem, brak kontaktu z rodzicami, negatywne wzorce promowane przez media, brak reakcji ze strony dorosłych, lenistwo.
Dobrze znana w medycynie maksyma „lepiej zapobiegać niż leczyć” znajduje zastosowanie także w psychologii. Szeroko pojęta profilaktyka prowadzona m. in. w szkołach nie przyniesie oczekiwanych rezultatów, jeśli nie będzie prowadzona we współpracy z rodzicami. Niestety współcześnie rodzice ze względu na koncentrację na własnym rozwoju i dbaniu o wysoki status ekonomiczny rodziny swoje obowiązki wychowawcze w zbyt dużym stopniu przerzucają na szkołę.
A to rodzina jest strukturą, z której dziecko powinno czerpać najwięcej wzorców, zasad, jak również w niej doświadczać realizacji takich potrzeb jak: uwaga, bliskość, zainteresowanie, rozmowa, wsparcie. Oddziaływanie profilaktyczne ma szczególne znaczenie w odniesieniu do dzieci i młodzieży w okresie dorastania (10-18 lat), gdyż jest to faza rozwoju stanowiąca pomost pomiędzy dzieciństwem a dorosłością, w czasie której dokonuje się wiele intensywnych zmian w życiu człowieka. Fazę tę najczęściej cechuje brak integracji dlatego jest to czas podatny na zakłócenia i podejmowanie zachowań ryzykownych.
Czynniki chroniące młodzież przed zachowaniami ryzykownymi
Zebrane przez Hawkinsa czynniki chroniące przed zachowaniami dysfunkcyjnymi u młodzieży jednoznacznie wskazują na niezwykle ważną rolę silnej więzi emocjonalnej z rodzicami, która kształtuje się od narodzin dziecka i ma fundamentalne znaczenie na jego rozwój emocjonalno-społeczny. Istotną rolę odgrywają także: zainteresowanie nauką szkolną/rozwojem (powinno być wzmacniane w szkole przez wychowawców i nauczycieli, motywowanie i wskazywanie na znaczenie zdobywania wiedzy, rozwijania zainteresowań), regularne praktyki religijne (odwołanie do sfery duchowej, rozwoju moralnego, wartościowania myśli i zachowań), skłonność do respektowania norm i wartości społecznych (ukazywanie jasnych zasad zachowania i konsekwentnego wychowania). Ważne są także: stała opieka sprawowana przez kompetentną osobę dorosłą, zdolności umożliwiające dobry wyniki w nauce, umiejętność rozwiązywania problemów, wrażliwość społeczna, poczucie własnej skuteczności.
Zachowania ryzykowne u młodzieży - jak możemy im przeciwdziałać?
Kwestionować nieprawidłowe normy, motywować dziecko do podjęcia własnych postanowień, informować o realnych konsekwencjach, uczyć konstruktywnego odmawiania, podejmować alternatywne sposoby życia, uczyć wyznaczania celów i podejmowania decyzji, zwiększać poczucie własnej wartości, uczyć umiejętności opanowania stresu.
W zamierzeniu wszelkie działania profilaktyczne prowadzone czy to przez rodziców czy szkołę powinny skupiać się przede wszystkim na wzmacnianiu czynników ochronnych i osłabianiu czynników ryzyka.
Zapraszamy na profil autora na avigon.pl - wejdź i umów wizytę u mgr Monika Sroka-Ossowska
