Bezsenność – przyczyny, objawy, metody leczenia

 

W dzisiejszych czasach problem bezsenności dotyczy bardzo wielu osób. Szacuje się, że z różnego rodzaju trudnościami ze snem zmaga się 20 – 40% populacji ogólnej. Zaburzenia snu wpływają na obniżenie dobrostanu psychicznego oraz negatywnie oddziałują na codzienne funkcjonowanie. Dlatego tak ważne jest, aby w przypadku problemów ze snem, jak najszybciej udać się po pomoc do specjalisty. Poniżej opiszemy czym jest bezsenność, jakie są jej przyczyny, objawy, skutki oraz sposoby leczenia.

 

Czym jest bezsenność?

 

Bezsenność jest to problem medyczny przejawiający się występowaniem zbyt małej ilości snu bądź występowaniem snu o nieodpowiedniej jakości. Zaburzona ilość i jakość snu może być wynikiem trudności z zasypianiem, wybudzaniem nocnym czy przedwczesnym porannym przebudzaniem się. Prowadzi to do problemów z funkcjonowaniem w ciągu dnia, obniżenia dobrostanu psychicznego, pojawienia się trudności z koncentracją, drażliwości oraz obniżenia motywacji do działania.

W zależności od czasu trwania objawów bezsenność możemy podzielić na:

 

 

Przyczyny bezsenności

 

Problemy ze snem mogą mieć różne przyczyny. Do częstych przyczyn bezsenności zaliczamy m.in.: wpływ czynników genetycznych, nadmierne wzbudzenie, nieprawidłową higienę snu, stres, stosowanie środków psychoaktywnych, zaburzenia psychiczne oraz wiek.

 

Czynniki genetyczne

Badania wykazały, że u 50% osób mających problemy ze snem, trudności takie pojawiały się również w najbliższej rodzinie tej osoby. Według najnowszych doniesień istnieje 7 genów, które predysponują do wystąpienia bezsenności. Ważne jest, że nie tyle sama bezsenność jest dziedziczna, ile skłonność do reagowania na stres trudnościami ze snem.

 

Teoria nadmiernego wzbudzenia

Według tej teorii przyczyny bezsenności możemy upatrywać w nadmiernej aktywności hormonalnej osi stresu podwzgórze – przysadka – nadnercza oraz nadmiernej aktywności układu współczulnego. Aktywność ta skutkuje utrzymywaniem pacjenta w stanie uniemożliwiającym inicjację snu.

 

Nieprawidłowa higiena snu

Na higienę snu składają się wszystkie zachowania, które wpływają na jakość oraz ilość snu. Często przyczyny bezsenności związane są z nieprawidłowymi nawykami, które powtarzane codziennie prowadzą do wystąpienia problemów ze snem.

 

Stres

Nagła bezsenność pojawia się zazwyczaj w efekcie silnego stresu. Codzienne trudne sytuacje, emocjonujące przeżycia oraz natłok obowiązków nie pozwalają na odcięcie się od nadmiaru bodźców i wpływają na pojawienie się zaburzenia snu. Stres utrudniający zasypianie lub wpływający na wybudzanie nocne może być związany zarówno z emocjami negatywnymi, jak i również z intensyfikacją emocji pozytywnych.

 

Stosowanie środków psychoaktywnych

Często obserwowanym skutkiem nadużywania bądź odstawienia środków psychoaktywnych jest bezsenność. Mogą to być środki takie jak alkohol czy narkotyki, ale także leki nasenne i uspokajające, których odstawienie często wiąże się z pojawieniem się bezsenności.

 

Zaburzenia psychiczne

Problemy ze snem bardzo często współwystępują z innymi zaburzeniami psychicznymi. Najczęściej bezsenność współwystępuje z zaburzeniami depresyjnymi, lękowymi, nerwicowymi czy adaptacyjnymi (zaburzenia związane z reagowaniem na trudne sytuacje).

 

Wiek

Wiek może stanowić czynnik predysponujący do wystąpienia bezsenności. Często obserwowanym zjawiskiem jest problem z zasypianiem u dzieci w okresie dorastania. Związane jest to z gospodarką hormonalną, ale również kształtującą się osobowością młodego człowieka. Nastolatek ze względu na emocjonalne podejście do wielu sytuacji życiowych może mieć tendencję do zamartwiania się, co prowadzić może do występowania problemów ze snem.

Drugą grupą wiekową narażoną na pojawienie się bezsenności są osoby starsze. Badania pokazują, że 43% osób badanych po 65 – tym roku życia ma trudności z zaśnięciem, bądź utrzymaniem snu. Jest to związane ze zmniejszeniem ilości cykli snu (NREM/REM) z pięciu do trzech cykli.

 

Diagnoza bezsenności

 

Diagnoza bezsenności stawiana jest w oparciu o poniższe kryteria:

• u pacjenta występują zaburzenia jakości i ilości snu będące wynikiem trudności w zasypianiu, trudności w utrzymaniu snu oraz przedwczesnym porannym wybudzaniu,
• bezsenność znacząco wpływa na codzienne funkcjonowanie pacjenta oraz negatywnie oddziałuje na życie zawodowe, społeczne oraz na inne ważne obszary,
• zaburzenia snu występują co najmniej podczas trzech nocy w tygodniu,
• problem ze snem utrzymuje się co najmniej trzy miesiące,
• bezsenność występuje pomimo sprzyjających warunków,
• trudności ze snem nie są związane z przyjmowaniem substancji mogących wpływać na pojawienie się bezsenności,
• zaburzenia snu nie mogą być wyjaśnione współistnieniem innych schorzeń i zaburzeń psychicznych.

 

Najczęstsze objawy bezsenności

 

Objawy bezsenności mogą być różne w zależności od osoby. Pacjenci mający problemy ze snem, najczęściej zgłaszają objawy takie jak:

 

• problemy z zasypianiem po położeniu się do łóżka (trwające dłużej niż 20 – 30 minut),
• trudności z utrzymaniem ciągłości snu, które przejawiają się częstymi wybudzeniami w nocy (wybudzenia te trwają dłużej niż 20 – 30 minut),
• wczesne budzenie się i niemożność kontynuacji snu po porannym przebudzeniu,
• uczucie niewyspania pomimo przespania całej nocy, co związane jest z nieodpowiednią jakością snu,
• zaburzenie funkcjonowania w ciągu dnia spowodowane niewyspaniem,
• brak motywacji do działania,
• ciągłe uczucie napięcia,
• stres związany z samą myślą o zbliżającej się nocy,
• objawy lęku czy depresji,
• zaburzenia nastroju,
• problemy z koncentracją uwagi,
• upośledzenie życia społecznego oraz zawodowego,
• częste bóle głowy,
• rozdrażnienie i irytacja,
• problemy somatyczne.

 

 

Przewlekła bezsenność

 

Przewlekła bezsenność występuje wtedy, gdy pacjent zgłasza problemy ze snem trwające powyżej trzech miesięcy. Zazwyczaj pierwsze zaburzenia snu są epizodyczne i trwają kilka dni. W sytuacji, gdy trudności te nie spowodują zmiany naszego sposobu funkcjonowania, zwrócenia uwagi na prawidłową higienę snu czy zasięgnięcia pomocy specjalisty, mogą przerodzić się one w przewlekłą bezsenność.

Chroniczna bezsenność często współwystępuje z innymi zaburzeniami i chorobami psychicznymi takimi jak np.: zaburzenia afektywne i lękowe. Aż u 50% osób, u których zdiagnozowano bezsenność chroniczną, stwierdzono występowanie również innych zaburzeń psychicznych. Kolejnymi czynnikami predysponującymi do wystąpienia przewlekłej bezsenności są: uzależnienia (zwłaszcza od alkoholu) oraz zażywanie leków uspokajających i nasennych.

Przewlekła bezsenność może być także wynikiem toczących się w organizmie chorób somatycznych, takich jak: choroby autoimmunologiczne, zaburzenia hormonalne, choroby zapalne (reumatoidalne i autoimmunologiczne).

 

 

Problem z zasypianiem – sprawdzone sposoby na bezsenność

 

Wiele osób zmagających się z problemami ze snem, zastanawia się „dlaczego nie mogę zasnąć”? Zazwyczaj takie osoby starając się sobie pomóc, stosują dysfunkcjonalne metody, które w efekcie niejednokrotnie tylko pogłębiają problem z zasypianiem. Istnieją jednak skuteczne sposoby, których wdrożenie do codziennego życia może pomóc w walce z zaburzeniami snu.

 

Technika redukcji snu

Jest to metoda, która ma na celu skrócenie czasu przebywania w łóżku do czasu rzeczywistej długości snu. Aby wyznaczyć długość snu, niezbędne jest prowadzenie dzienniczka, dzięki któremu jesteśmy w stanie określić, ile czasu w ciągu nocy poświęcamy na sen. W sytuacji, gdy dzienna średnia długość snu wynosi np. 5 godzin, dodajemy 1 godzinę, co oznacza, że w łóżku powinniśmy spędzić 6 godzin. Dzięki tej metodzie unikamy wielogodzinnego leżenia w łóżku w oczekiwaniu na sen.

 

Kontrola bodźców

W walce z zaburzeniami snu niezwykle ważne jest, aby łóżko było skojarzone z miejscem odpoczynku i przyjemności. W praktyce oznacza to, że sypialnia nie powinna być miejscem, w którym wykonujemy pobudzające aktywności takie jak np. gra na konsoli, czytanie, jedzenie czy oglądanie telewizji. Należy pamiętać również, że sypialnia nie powinna kojarzyć się z momentem przykrego oczekiwania na sen, co oznacza, że gdy czujemy, że nie możemy zasnąć, powinniśmy wstać i przenieść się do innego pomieszczenia. Do sypialni powracamy wtedy, gdy czujemy się senni.

 

Prawidłowa higiena snu

Higiena snu są to wszystkie zachowania, które oddziałują pozytywnie na nasz sen.

Oto kilka zasad higieny snu, których warto przestrzegać:

• unikanie kofeiny, alkoholu i nikotyny 6 godzin przed planowanym czasem snu.
• unikanie spożywania ciężkich posiłków oraz dużej ilości wody 3 godziny przed planowanym czasem snu.
• zwiększenie aktywności fizycznej w ciągu dnia, natomiast zaprzestanie aktywności na około 3 godziny przed planowanym czasem snu,
• kładzenie się spać oraz wstawanie o tej samej porze codziennie. Nie kładzenie się do łóżka w trakcie dnia.
• unikanie silnego światła w porze wieczornej (również tego emitowanego przez komputer czy telewizor).
• ustawianie zegara tak, aby nie był widoczny dla osoby cierpiącej na bezsenność.
• zapewnienie odpowiednich warunków do snu (wygodne łóżko, wywietrzone pomieszczenie).

 

Skutki bezsenności

 

Sen jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu. Skutki bezsenności niosą za sobą pogorszenie nie tylko stanu psychicznego, ale również fizycznego naszego organizmu.

Konsekwencją bezsenności jest upośledzenie ogólnego funkcjonowania w wielu różnych sferach życiowych. Niewyspanie wpływa na problemy z koncentracją, brak możliwości skupienia uwagi, niechęć i brak motywacji do działania oraz ogólne rozdrażnienie i poddenerwowanie. Problemy z koncentracją i uwagą mogą wpływać na zwiększoną częstość popełnianych błędów np. w trakcie jazdy samochodem, co niesie za sobą ogromne ryzyko w postaci utraty życia oraz zdrowia.

Ponadto istnieje wiele badań mówiących o tym, że bezsenność może wpływać na rozwój depresji oraz stanowić czynnik ryzyka wystąpienia chorób neurodegeneracyjnych oraz chorób układu krążenia (głównie nadciśnienia tętniczego). Przewlekła bezsenność prowadzić może do obniżenia odporności, a co za tym idzie, skłonności do częstszych infekcji.

Ważnym społecznym skutkiem bezsenności jest często niezrozumienie ze strony otoczenia i bagatelizowanie trudności ze snem. Jest to schorzenie, które może nieść za sobą poważne konsekwencje, jednak społecznie często uważane jest za błahe i proste w wyleczeniu. Należy pamiętać, że osoba mająca zaburzenia snu, niejednokrotnie bardzo cierpi z powodu braku możliwości pełnego odpoczynku i wymaga specjalistycznej pomocy oraz wsparcia ze strony bliskich osób.

 

Co na bezsenność? Leczenie problemów ze snem

 

Leczenie bezsenności często prowadzone jest w oparciu o różne techniki terapeutyczne. W leczeniu bezsenności bardzo ważna jest zmiana fałszywych przekonań na temat snu oraz wyeliminowanie czynników podtrzymujących bezsenność. Niezbędna w tym procesie jest pomoc psychologiczna bądź psychoterapeutyczna. Często stosowane są techniki relaksacyjne, które mają za zadanie zmniejszenie ogólnego napięcia organizmu, a co za tym idzie, pozytywnie wpływać na jakość oraz ilość snu. W leczeniu bezsenności niezwykle ważna jest psychoedukacja oraz uczenie pacjenta prawidłowej higieny snu. Ma to niezwykle duże znaczenie, ponieważ niejednokrotnie zmiana codziennych nawyków może wpłynąć na zmniejszenie problemów ze snem.

Brak snu w nocy może być tak uciążliwy i utrudniający funkcjonowanie, że często (szczególnie w przypadku bezsenności epizodycznej i krótkotrwałej) wdrażane jest leczenie farmakologiczne - podawane są pacjentowi leki na bezsenność. Mają one na celu przerwanie błędnego koła bezsenności i przywrócenie prawidłowego rytmu dobowego. Zazwyczaj leki takie stosowane są przez okres do 14 dni, a w dalszej perspektywie czasowej podawane są tylko w sytuacji zaostrzenia choroby.

Leczenie bezsenności zazwyczaj odbywa się w oparciu o stosowanie jednego z dwóch grup leków: benzodiazepin oraz leków nasennych II generacji (np. zolpidem). Najczęściej przepisywane są pacjentowi leki nasenne II generacji, gdyż nie mają one w (przeciwieństwie do benzodiazepin) skutków ubocznych w postaci senności dzień po zażyciu leku. Należy jednak pamiętać, że leki na bezsenność mogą prowadzić do powstawania uzależnienia, dlatego powinny służyć jedynie jako czynnik wspomagający leczenie, nie natomiast jako jedyny sposób na leczenie bezsenności.

 

---

 

opracowanie:

mgr Barbara Wróblewska