Ostracyzm — etymologia słowa
Ze zjawiskiem ostracyzmu spotykamy się w ramach politycznych praktyk starożytnej Grecji.
Polega on na dokonywaniu swego rodzaju sądu osób, które skazywano na wygnanie z miasta. Wolni obywatele tajnie głosowali na osoby podejrzewane o przejawy tyranii. Robiono to na skutek wydrapywania na specjalnych skorupkach imienia i nazwiska osoby, na którą głosowano. Sama nazwa wywodzi się od ceramicznych naczyń lub właśnie skorup (ostrakonów). Potocznie ostracyzm nazywany był sądem skorupkowym.
Dzisiaj nie używamy już skorupek, niemniej spotkamy się ze współczesną jego formą w wielu grupach społecznych, m.in. w środowisku pracy, w której to każdorazowo wykluczenie bądź ignorowanie konkretnych osób nosi znamiona ostracyzmu XXI wieku.
Pojęcie to także zawiera się w regulowanym kodeksie pracy definiującym mobbing:
”Art, 94 3 Mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika, lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie, lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników”.
Ostracyzm w pracy uznany jest również za najbardziej dotkliwą formę mobbingu w miejscu pracy.
Ostracyzm w kontekście społecznym
W kontekście grupowym, we współczesności możemy mówić o potocznym nieprzyjęciu i wykluczeniu kogoś przez grupę społeczną (tzw. bojkot towarzyski). Mówimy wręcz o metodzie osądzenia kogoś i wydalenia go bez podania słusznych argumentów. Trudno jest tu udowodnić jednoznaczną winę osądzanego. Zjawisko to jest dosyć powszechne w organizacjach (korporacjach), gdzie ostracyzm staje się nie tylko karą psychologiczną, ale także narzędziem władzy do dyscyplinowania słabszych jednostek w grupie.
W kontekście firmowym ostracyzm nazywany jest niebezpieczną formą mobbingu. Wyniki badań Journal of Studies Management wykazały, że ma on o wiele większy i silniejszy wpływ niż sam mobbing. Objawia się wykluczeniem, bądź celowym niedopuszczaniem pracownika do pozostałej części zespołu. Takie działania mają zmusić go do wypalenia, emocjonalnego zmęczenia i samodzielnego opuszczenia firmy. Sprawa komplikuje się, ponieważ większość osób — pomimo istniejącego ostracyzmu społecznego — nie rezygnuje z pracy, obawiając się, że nie znajdą miejsca na podobnych warunkach finansowych. Wiele z nich ma na utrzymaniu rodziny, kredyty do spłacenia. Odejście z pracy generuje jeszcze większy lęk, niż pozostanie w niej.
Przykłady ostracyzmu w pracy
Ostracyzm społeczny często towarzyszy nam już w pierwszych dniach nowej pracy. Obecni pracownicy, czując i widząc kompetencje nowicjusza, samą jego obecność poczytują jako zagrożenie i potencjalną konkurencję. Stąd zachowania, które od początku mają na celu zniechęcić do zaangażowania się i pozostania w nowym miejscu pracy. To zjawisko jest również powszechnie, kiedy nowy pracownik, przychodząc do organizacji, zna kogoś z kadry zarządzającej. Wówczas zespół może wydać wyrok protekcji, który jest doskonałym pretekstem do plotek i szkalowania młodego stażem pracownika.
To samo dzieje się z osobą, która jest w konflikcie z kimś na wyższym stanowisku, np. z przełożonym. Z pozycji lęku — pozostała część zespołu domniema, że solidarność czy trzymanie strony skonfliktowanego członka zespołu jest zbyt ryzykowne w kontekście własnego bezpieczeństwa. Stąd alienowanie się od niego, w celu zachowania bezpieczeństwa i spokoju w pracy.
Ostatnim przykładem takiego wyrachowania jest przydzielenie nam osoby, której rzekomo mamy pomóc w pracy, a która — mówiąc wprost — przejmuje zakres naszych obowiązków, by z czasem całkowicie nas zastąpić. Dochodzi o kuriozalnej sytuacji, kiedy to nie mamy czym zająć się w pracy po pełnym jej wdrożeniu. Paradoksalnie, powinno nas to cieszyć, a niejednokrotnie taki stan rzeczy wywołuje załamanie nerwowe i chorobę XXI, czyli depresję. Zamiast wspinać się po szczebelkach kariery, osiągać więcej, nagle przestajemy być potrzebni w zespole. Wskutek czego zostajemy odsunięci od dotychczas wykonywanych zadań, w których realizowaliśmy się zawodowo.
Jak rozpoznać ostracyzm?
Najprościej dokonać eksperymentu. Poczuć i zobaczyć, co dzieje się z grupą, kiedy wchodzisz do pomieszczenia. Czy zespół witają Cię i wspólnie omawiacie temat dalej, kontynuując wątek, który rozpoczął się podczas Twojej nieobecności czy grupa milczy, urywając rozmowę? Co, jeśli słyszysz szepty, które kończą się, kiedy pojawiasz się w przestrzeni publicznej? To mogą być już pierwsze sygnały świadczące o tym, że coś jest na rzeczy.
Czerwonym sygnałem na pewno będzie moment, jeśli pracownicy wychodzą na lunch i pomijają Cię w zaproszeniach. Z sytuacją tragiczną mamy do czynienia, kiedy Twoi koledzy i koleżanki z zespołu nie odpowiadają na Twoje powitanie i pożegnanie w pracy. To może być oznaka tego, że jesteś ofiarą ostracyzmu. Wówczas najlepszym rozwiązaniem będzie rozmowa z kimś zaufanym — przełożonym, innym kolegą z zespołu lub innego działu, a nawet z pracownikiem HR.
Konsekwencje ostracyzmu
Najtrudniejszy przypadek jest wtedy, gdy doświadczamy wykluczenia społecznego, a nie mamy świadomości, że padliśmy ofiarą przemocy. Czym jest ostracyzm i do czego prowadzi? W środowisku pracy spotykamy się z nim w ramach niedopuszczenia pracownika do zespołu, ignorowania go i celowego wykluczenia. Takie działanie ma sprawić, że pracownik sam będzie chciał opuścić firmę.
W takiej sytuacji zdrowie psychicznie ma prawo ulec pogorszeniu, ze względu na to, że automatycznie osoba wykluczona zaczyna wątpić w siebie, zastanawiać się, co z nią jest nie tak, że wszyscy nagle odwrócili się od niej. W konsekwencji dochodzi do zmniejszenia pewności siebie, lęku, stresu wzmożonego poprzez odrzucenie. Im dłużej osoby przebywają w tym stanie, tym bardziej pogłębia się stres związany z funkcjonowaniem w miejscu pracy. W konsekwencji przekłada się on na życie prywatne i stan psychofizyczny osoby doświadczającej przemocy.
Permanentny stres w większości przypadków prowadzi do załamana nerwowego, w konsekwencji nerwicy lub depresji.
Na ratunek w środowisku pracy w ramach ostatecznych działań przychodzi do nas kodeks pracy, dokładniej art. 943:
„§ 3. Pracownik, u którego mobbing wywołał rozstrój zdrowia, może dochodzić od pracodawcy odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. § 4. Pracownik, który wskutek mobbingu rozwiązał umowę o pracę, ma prawo dochodzić od pracodawcy odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę, ustalane na podstawie odrębnych przepisów. § 5. Oświadczenie pracownika o rozwiązaniu umowy o pracę powinno nastąpić na piśmie z podaniem przyczyny, o której mowa w § 2, uzasadniającej rozwiązanie umowy.”
Ostracyzm w pracy — podsumowanie
Kuriozalnie w starożytnej Grecji ostracyzm był związany z przeciwdziałaniem przemocy (wykluczane były osoby generujące przemoc). Współcześnie traktuje o zgodzie na przemoc i wykluczenie osób uciśnionych.
Bądźmy czujni i odpowiedzialni za siebie nawzajem, działajmy przeciwko przemocy. Odpowiednio reagujmy na przejawy ostracyzmu w miejscu pracy, ponieważ jest to najbardziej dotkliwa forma mobbingu. Generuje szereg negatywnych konsekwencji. Może spowodować załamanie nerwowe, zaburzenia lękowe, nerwicowe, epizody depresji i wiele innych dotkliwych chórów XXI wieku. Dlatego tak istotne jest przeciwdziałanie zaraz po rozpoznaniu zjawiska ostracyzmu — współczesnego wykluczenia społecznego.
Autorka tekstu:
Patrycja Dańków-Bil - animatorka kultury w zakresie plastyki ruchu, dziennikarka, socjolożka w zakresie psychologii społecznej i coachingu, certyfikowany i akredytowany międzynarodowo coach, arteterapeuta. Pracuje, korzystając z zasobów terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach. Trenerka EI inteligencji emocjonalnej i TC — komunikacji transformującej. Po wielu latach pracy w korporacjach zajęła się dobrostanem na pełen etat — w swojej Pracowni Zmian i Postępu Universon (universon.pl) łączy psychologię ze sztuką, biznes z malarstwem. Pomaga ludziom odkryć ponownie sens w codziennej gonitwie biznesowej, integruje zespoły, budując prawdziwe relacje, m.in. poprzez warsztaty artystyczne (malarskie), coaching i sztukę. Aktualnie analizuje materiał teoretyczno-empiryczne do pracy doktorskiej pt. Sztuka szuka ciała, umysłu i ducha.
Literatura:
- David Sacks: Encyklopedia świata starożytnych Greków. Warszawa: Książka i Wiedza, 2001, s. 288–289, 422–423. ISBN 83-05-13169-6.
- brief.pl/ostracyzm-czyli-osamotnienie/
- zwierciadlo.pl/lifestyle/41840,1,psychologiczne-skutki-ostracyzmu-w-pracy.read
- poradnikpracownika.pl/-co-to-jest-ostracyzm-w-pracy-i-jak-sie-objawia
