Wypalenie zawodowe – jak sobie z nim radzić?

Wypalenie zawodowe może przydarzyć się każdemu, niezależnie od charakteru pracy czy zajmowanego stanowiska. Najczęściej dotyka osoby pracujące w zawodach związanych z bliskimi kontaktami z ludźmi, takich jak: lekarze, pielęgniarki, ratownicy, nauczyciele, pracownicy społeczni,  psychologowie, terapeuci, policjanci, urzędnicy. Wypalenie zawodowe coraz częściej dotyka też osoby pracujące w prywatnych firmach bezpośrednio przy obsłudze klientów, w call center oraz handlowców czy telemarketerów.

Symptomy wypalenia zawodowego

Syndrom wypalenia zawodowego uznawany jest za kolejną z chorób cywilizacyjnych – związanych z tempem życia i pracy, która dotyka coraz większą liczbę ludzi we współczesnych społeczeństwach. Wypalenie zawodowe powstaje w wyniku nadmiernego zmęczenia i chronicznego stresu związanego z wykonywaną pracą. Wiąże się ze stawianiem sobie celów nieadekwatnych do możliwości w danej pracy, odczuwaniem braku satysfakcji, niezadowolenia i poczuciem braku rozwoju w obszarze zawodowym.

Do objawów wypalenia zawodowego zaliczamy:

• Objawy fizyczne: poczucie zmęczenia lub wyczerpania energii.
• Objawy emocjonalne: obniżony nastrój, negatywne uczucia lub zobojętnienie.
• Objawy behawioralne: zmniejszona wydajność zawodowa, obniżenie oceny własnych dokonań, własnej wartości i poczucie, że to, co się robi, nie ma sensu lub jest niewystarczająco dobre.

Wypalenie zawodowe jest procesem narastającym, początkowo mogą się pojawiać pojedyncze objawy i przemijać, a z czasem objawy nasilają się, trwają dłużej i jest ich coraz więcej.

Syndrom wypalenia zawodowego i towarzyszące mu emocje

Wypalenie zawodowe obniża jakość życia w wielu obszarach – fizycznie, emocjonalnie, duchowo. Wpływa negatywnie na relacje z otoczeniem – zarówno najbliższe, rodzinne, jak i dalsze. Osoba wypalona zawodowo odczuwa niezadowolenie, niechęć, często złość lub rezygnację. Wycofuje się z kontaktów międzyludzkich i wielu aktywności życiowych, zaczyna tracić nadzieję na poprawę swojej sytuacji.

Towarzyszy temu wiele nieprzyjemnych emocji: bezsilność, zniechęcenie, apatia, poczucie winy, lęk o przyszłość, o zdrowie, złość i podwyższona nerwowość, impulsywne reagowanie, brak cierpliwości, przygnębienie. Osoba wypalona zawodowo czuje, że nadmiar obowiązków ją przytłacza, ma poczucie, że to co robi, ma niewielki sens lub że ona sama nie ma wpływu na efekty swojej pracy, bo na przykład, odgórne wytyczne uniemożliwiają jej podjęcie takich działań, jakie uważa za skuteczne. Jeśli taka osoba pracuje z klientami lub pacjentami często traci cierpliwość lub czuje bezradność wobec instytucji czy przepisów, od których jest zależna w swojej pracy.

Uczucie ciągłego zmęczenia nie pozwala się zregenerować nawet podczas urlopu czy dłuższej przerwy w pracy. Jeżeli ktoś nie lubi swojej pracy, zakresu obowiązków czy współpracowników, to nawet zajęcie uznawane za mało stresujące (np. praca administracyjna) może wzbudzać lęk i podwyższać poziom stresu. Z kolei, gdy ktoś pasjonuje się pracą, naprawdę jest w nią zaangażowany, to nawet w obiektywnie stresujących warunkach (np. w ratownictwie)  można nie odczuwać dyskomfortu.

W sytuacji poczucia wypalenia zawodowego wskazane jest sięgnięcie po pomoc psychologiczną, gdyż wyczerpanie emocjonalne i przytłoczenie powodują, że trudno jest samodzielnie sobie pomóc i skutecznie przeciwdziałać objawom. Sami możemy nie zauważyć, jak syndrom wypalenia odbiera siły życiowe i jak zabiera kolejne kawałki życia. Osoba wypalona zaczyna rezygnować z różnych aktywności zakładając, że „nie ma na nic siły” i w ten sposób pozbawia się sposobów na „doładowanie własnych baterii” poprzez przyjemność z życia towarzyskiego, wycieczki, wyjazdu – przez co jakość życia coraz bardziej się obniża.

Skutki wypalenia zawodowego

Syndrom wypalenia zawodowego utrudnia codzienne funkcjonowanie w obowiązkach zawodowych, co może skutkować popełnianiem błędów, jak i w życiu pozazawodowym – brakiem sił na wykonywanie zadań związanych z rodzicielstwem, brakiem ochoty i czasu na życie towarzyskie i wykonywanie bieżących czynności domowych.

Skutki wypalenia zawodowego to m.in.:

• zaburzenia snu,
• zaburzenia nastroju i nasilenie negatywnych emocji,
• przewlekłe zmęczenie,
• nasilenie problemów ze zdrowiem,
• skłonność do sięgania po używki dla rozładowania napięcia,
• poczucie braku sensu własnych działań,
• obniżone poczucie własnej wartości,
• brak satysfakcji z pracy,
• unikanie kontaktów społecznych w miejscu pracy oraz poza nim, większą drażliwość, skłonność do wybuchów złości i do kłótni.

Jak walczyć z wypaleniem zawodowym?

Od 1.01.2022 r., decyzją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), wypalenie zawodowe będzie uznawane za chorobę wg Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD), co oznacza, że pracownik będzie mógł uzyskać zwolnienie lekarskie, gdy lekarz stwierdzi u niego tę przypadłość.

Jak sobie radzić z wypaleniem zawodowym? Postępowanie zależne jest od etapu, na jakim jest syndrom wypalenia zawodowego. Na początkowym etapie do podstawowych zaleceń zalicza się:

• utrzymywanie równowagi między życiem prywatnym a zawodowym,
• zadbanie o zdrowe odżywianie i wystarczającą ilość snu,
• utrzymywanie aktywności fizycznej, co pomaga rozładować stres i napięcie psychiczne,
• przeznaczanie regularnie czasu na odpoczynek i relaks,
• rozwijanie odporności na stres i radzenie sobie z emocjami.

W bardziej zaawansowanym stadium, gdy urlop na regenerację nie pomaga i objawy nie ustępują, warto skorzystać z profesjonalnego wsparcia terapeutycznego i wspólnie z terapeutą ustalić dalsze kroki.

Czasem należy rozważyć gruntowną przebudowę życia zawodowego. Jeśli negocjowanie warunków i czasu pracy, zakresu obowiązków z przełożonymi nie przynoszą oczekiwanej poprawy samopoczucia, warto rozważyć zmianę miejsca pracy lub stanowiska. Bywa, że jedynym sposobem na poradzenie sobie z wypaleniem zawodowym jest przyznanie przed samym sobą, że dana praca czy zawód nam nie służy, nie jest tym, co chcemy robić. Z różnych powodów ludzie unikają konfrontacji z tym faktem – z obaw o stabilizację finansową; gdy wiele zainwestowali czasu, energii i pieniędzy, by zdobyć konkretne przygotowanie zawodowe; gdy obawiają się zmian w życiu zawodowym, bo nie ma pewności, że inny wybór da coś lepszego; albo gdy nie wiedzą, co innego mogliby robić zawodowo, co dawałoby i godne zarobki i satysfakcję. Utknięcie w takim punkcie nasila objawy wypalenia zawodowego – z jednej strony chodzenie do nielubianej pracy wyczerpuje i stresuje, zaś z drugiej strony pojawia się lęk przed zmianą - zwłaszcza, gdy nie ma się jasnej wizji, co innego chciałby się robić.

Wypalenie zawodowe – co robić, aby go uniknąć

Najlepszym sposobem na zapobieganie wypaleniu zawodowemu jest posiadanie pracy, którą lubimy, która daje dam satysfakcję i do której mamy ochotę chodzić. Warto szukać tego, w czym będziemy czuć się dobrze, nawet jeśli wymagałoby to przekwalifikowania się, podnoszenia kwalifikacji czy całkowitej przemiany życia zawodowego. W pracy spędzamy znaczną część naszej codzienności i życia w ogóle, dlatego ważne jest by zadbać, aby czas spędzony w pracy nie był męczącą koniecznością, gdyż to na pewno w znaczący sposób wpływa na nasze samopoczucie, zdrowie i ogólne poczucie zadowolenia z życia.

Jak wspomniano w poprzednim akapicie – ważne jest, by na bieżąco przeciwdziałać wypaleniu poprzez utrzymywanie równowagi między życiem prywatnym a zawodowym, zadbanie o zdrowe odżywianie i wystarczającą ilość snu, aktywność fizyczną oraz przeznaczanie regularnie czasu na urlopy, odpoczynek i relaks, hobby, spędzanie czasu z przyjaciółmi i bliskimi.

Koniecznie trzeba znaleźć czas w swoim planie dnia na aktywności, jakie lubimy – czy to będzie hobby, spotkania z innymi osobami, rozwijanie zainteresowań, uprawianie sportu. Gdy praca jest stresująca czy wymagająca, niezbędna jest przeciwwaga dla niej, czyli taka aktywność, przy której naprawdę odpoczywamy i możemy się rozluźnić. To mogą być nawet czynności domowe, takie jak gotowanie czy pielęgnacja roślin, o ile jest to coś, co naprawdę cieszy nas i regeneruje. Nieocenione jest tu wsparcie bliskich i zaufanych osób, z którymi możemy dzielić się naszymi troskami na co dzień i ewentualnie z nimi porozmawiać o tym, co nas w pracy męczy, gdyż rozmowa, wsparcie i poczucie bycia wysłuchanym i rozumianym pomaga radzić sobie z trudnymi emocjami i przeciwdziała ich kumulowaniu.

Jeśli nie myślimy o zmianie miejsca pracy, należy na bieżąco rozwiązywać wszelkie sytuacje konfliktowe i sporne – z przełożonymi i współpracownikami. W razie potrzeby – pdojąć rozmowy z pracodawcą czy zwierzchnikiem na temat zakresu obowiązków, możliwości podniesienia wynagrodzenia czy perspektyw awansu. Wiele osób ma też przekonanie, że „już jest za późno na zmiany” – zwłaszcza, gdy odkryją, że pragnęliby całkowicie się przekwalifikować i zacząć robić zawodowo coś zupełnie innego. Niejednokrotnie otoczenie – rodzina i znajomi (powodowani własnymi obawami) wręcz zniechęcają do takich odważnych decyzji. Trzeba jednak zastanowić się, czy jeśli mamy np. 40 lat i już niemal 20 lat męczymy się w pracy, której nie lubimy, to czy jesteśmy gotowi robić to przez kolejnych 20 czy 25 lat.

Nigdy nie jest za późno na nowy początek – wiele osób nawet po pięćdziesiątym roku życia zmienia swoje życie zawodowe. Już minęły czasy, gdy człowiek spędzał całe życie zawodowe w jednym miejscu pracy. Dobrze jest też pamiętać, że nie musimy czuć się zobowiązani do pozostania w wyuczonym zawodzie. Mamy prawo do zmiany zdania i to nie jest żaden błąd.

Gdy czujemy, że trudno nam samodzielnie pokonać wypalenie zawodowe lub jego symptomy, warto skorzystać z profesjonalnego wsparcia terapeutycznego. Zmiany na lepsze są możliwe, o ile człowiek poradzi sobie z lękiem i innymi emocjami, które często paraliżują działania i sprawiają, że trudno dostrzec inne perspektywy, rozwiązania i możliwości.

Potrzebujesz wsparcia?

umów wizytę online ► mgr Anna Battek