Tematyka inteligencji emocjonalnej budzi zainteresowanie zarówno w świecie naukowym, jak i kulturowym. Pojawia się nie tylko w publikacjach akademickich, lecz także w poradnikach, czy nawet ofertach o pracę. Ma znaczący wpływ na twoje życie i nie dotyczy wyłącznie obszarów związanych ściśle z emocjami. Dotyka różnych sfer życia od dzieciństwa, aż po okres późnej dorosłości.
Czym jest inteligencja emocjonalna?
Powszechnie inteligencja emocjonalna staje się coraz bardziej popularnym terminem. Dlatego powstaje wiele teorii i nurtów na jej temat. Możemy natomiast wyodrębnić dwa główne i najbardziej popularne podejścia do rozumienia tego terminu.
Pierwsze z nich bazuje na modelu zdolnościowym (inaczej nazywanym również modelem naukowym). Według tego nurtu inteligencja emocjonalna jest to zbiór umiejętności umysłowych człowieka, które nawiązują do sfery emocji, a także intelektu. Za prekursorów tego modelu uznaje się Saloveya i Mayera. Ich pierwsza publikacja na ten temat pochodzi z roku 1990. Według nich, dzięki inteligencji emocjonalnej, człowiek ma zdolność do śledzenia zarówno własnych, jak i cudzych emocji. Co za tym idzie, dzięki uzyskiwanym na tej podstawie informacjom jesteśmy w stanie kierować swoim myśleniem i działaniem.
Drugie ujęcie bazuje na modelu mieszanym (inaczej nazywanym popularnym) i zakłada, iż w zakres pojęcia inteligencji emocjonalnej dołożony powinien zostać czynnik cech osobowości człowieka. Według tego modelu większy wpływ na nasze życie mają cechy wchodzące w skład inteligencji emocjonalnej niż te, związane z ilorazem inteligencji. Inteligencja emocjonalna jest tutaj silnie powiązana z cechami osobowości i charakterem człowieka. Głównymi przedstawicielami tego nurtu są Goleman oraz Bar-On.
Są to tylko dwa główne podejścia, z wielu innych, jakie możemy znaleźć w Internecie. Jak więc odnaleźć się w natłoku informacji i jak współcześnie definiujemy inteligencję emocjonalną? Obecnie zakłada się, iż inteligencja emocjonalna składa się na kompetencje osobiste człowieka, które umożliwiają nam efektywne wykorzystanie procesów emocjonalnych w radzeniu sobie z trudnościami. Akcent szczególnie kładzie się na współdziałanie i relacje między emocjami a rozumem. Zdolności te pomagają nam w poprawnym rozumieniu i rozpoznawaniu własnych oraz cudzych stanów emocjonalnych. Ułatwiają także regulację swoich emocji i radzenie sobie z uczuciami innych.
Inteligencja emocjonalna — cechy
Na umiejętności związane z inteligencją emocjonalną składają się cztery główne grupy zdolności, jakimi są:
Zdolność dostrzegania własnych emocji i doceniania ich znaczenia
Dzięki niej jesteśmy w stanie zrozumieć emocjonalną naturę naszych doznań oraz akceptować je jako źródło informacji. To dzięki tym zdolnościom nasza świadomość nie wypiera ani nie lekceważy tego, co czujemy. Istotne znaczenie ma tutaj znajomość odpowiednich nazw emocji. Im bogatszy jest nasz słownik, tym lepiej i precyzyjniej możemy sobie poradzić z różnicowaniem własnych stanów emocjonalnych. To z kolei pozwala nam na uniknięcie problemów adaptacyjnych i radzenie sobie w kontaktach z innymi ludźmi.
Zdolność do spostrzegania emocji innych ludzi
Dzieje się to zarówno na podstawie przekazywanych przez drugą osobę komunikatów werbalnych, czyli jego słów, jak i oznak niewerbalnych, tj. jego gestów, postawy ciała, mimiki, tonu głosu. Tę zdolność możemy również powiązać z umiejętnością do empatii, rozumianej jako reakcję na doświadczenia innej osoby, która oznacza „współodczuwanie” z nią, ale także jako rozumienie tego, co czuje dana osoba. Nierzadko towarzyszy temu doznawanie tych samych lub bardzo podobnych emocji. Dzięki trafnemu rozpoznawaniu emocji innych jesteśmy w stanie zdecydowanie lepiej reagować na ich zachowanie, co umożliwia nam zachowanie lepszych relacji ze społeczeństwem.
Zdolność do ekspresji emocji
To umiejętności pozwalające na adekwatne wyrażanie własnych uczuć i emocjonalnych potrzeb. Mają one związek zarówno z informacjami przekazywanymi przez nas w sposób werbalny, jak i niewerbalny. Umożliwia to innym ludziom rozumieć i trafnie odczytywać nasze doznania i odpowiednio na nie reagować. Pierwsze oznaki ekspresji emocji możemy zaobserwować już w wieku poniemowlęcym. To wtedy dziecko śmiechem lub płaczem jest nam w stanie zasygnalizować swoje potrzeby.
Zdolność do rozumienia emocji
Są to zdolności powiązane z wiedzą bezpośrednio dostarczaną przez emocje, a także wiedzą o emocjach. Dzięki nim posiadamy umiejętności nie tylko do nabywania wiedzy emocjonalnej, ale także do jej aktualizowania i wykorzystywania w różnych sytuacjach społecznych. Umiejętność ta jest szczególnie istotna, ponieważ w kontakcie z innymi osobami nie wystarczy nam tylko zdolność do spostrzegania jakie emocje przeżywają. Aby móc efektywnie działać w grupie i społeczeństwie, powinniśmy jak najlepiej opanować zdolność do rozumienia tego, co wyrażają inni.
Inteligencja emocjonalna jest szczególnym konstruktem, który składa się na wiele różnych umiejętności. Jest ona tym bardziej wyjątkowa, że nie odnosi się wyłącznie do sfery emocji. Wymienione wyżej zdolności sprawiają, że jesteśmy w stanie efektywniej rozpoznawać nie tylko własne, ale też cudze emocje i adekwatnie je nazywać. Pozwala to nam, na doskonalenie umiejętności związanych z regulowaniem nastroju i radzeniem sobie ze stanami emocjonalnymi innych osób. Jest to istotne, jeśli chcemy poprawnie funkcjonować w społeczeństwie i odnosić sukcesy nie tylko prywatnie, lecz także zawodowo.
Kto jest bardziej inteligentny emocjonalnie — kobiety, czy mężczyźni?
W głowie może pojawić nam się pytanie, kto w takim razie jest bardziej inteligentny emocjonalnie. W powszechnie panujących opiniach możemy zaobserwować przeświadczenie, że to kobiety będą górować w zdolnościach z nią związanych. Może to wynikać z faktu, iż to one częściej podejmują czynności, które wymagają trafnego rozumienia swoich i cudzych emocji oraz ich kontrolowania. To raczej kobietom przypisuje się rolę empatycznych i altruistycznych osób. Jest to widoczne nie tylko w życiu codziennym, lecz także w mediach, czy filmach. Analizując badania w tym zakresie, możemy zauważyć, że faktycznie, kobiety osiągają lepsze wyniki w zakresie inteligencji emocjonalnej ogólnej. Jak to jest jednak z poszczególnymi jej zdolnościami?
Większa uważność na komunikaty przekazywane drogą niewerbalną (tj. gestykulacja, wyraz mimiczny twarzy, dotyk, kontakt fizyczny, spojrzenia, postawa ciała) zdaje się domeną kobiet. Umiejętności te pomagają im w szybszym oraz trafniejszym rozpoznawaniu emocji. Jednak ich przewaga w tym obszarze odnosi się wyłącznie do emocji pozytywnych. To mężczyźni trafniej i efektywniej potrafią rozpoznawać emocje negatywne takie jak gniew, czy złość. Jeśli chodzi o empatię, to kobiety osiągają przewagę. To one są w stanie lepiej rozumieć i interpretować emocje innych ludzi. Mężczyźni natomiast potrafią efektywniej kontrolować własne emocje oraz trafniej rozumieć własne stany emocjonalne.
Jak więc możemy to rozumieć?
Różnice pomiędzy kobietami a mężczyznami wynikają nie z tego, jak przeżywają emocje, lecz z tego, jak potrafią sobie z nimi radzić i w jaki sposób je wyrażają. Zdolności emocjonalne kobiet powiązane są z lepiej rozwiniętym komponentem działaniowym. Inteligencja emocjonalna pozwala im efektywniej wykorzystywać emocje w myśleniu i działaniu, regulować je oraz wpływać na stan emocjonalny innych ludzi. Natomiast umiejętności mężczyzn powiązane są z komponentem poznawczym i obejmują zdolności do: dostrzegania własnych emocji i doceniania ich znaczenia, spostrzegania emocji innych ludzi oraz rozumienia emocji.
Inteligencja emocjonalna — w czym pomaga?
Można przyznać, że inteligencja emocjonalna jest jednym z tych konstruktów, które odgrywają szczególną rolę w życiu codziennym. Wpływa ona zarówno na poprawne zarządzanie własnymi emocjami, poczucie satysfakcji, rozumienie uczuć innych, buduje relacje społeczne oraz wywiera pozytywny wpływ na funkcjonowanie człowieka zarówno w życiu prywatnym, szkolnym, jak i zawodowym.
Inteligencja emocjonalna i umiejętności wchodzące w jej skład sprawiają, że jesteśmy w stanie skutecznie radzić sobie z wyzwaniami stawianymi przez środowisko. Zdolności te szczególnie przydają się w sytuacjach o charakterze zadaniowym. Gdy szef prosi nas, abyśmy wykonali kilka projektów, dodatkowo musimy umówić się do lekarza, zawieźć dziecko na trening, ugotować obiad i posprzątać mieszkanie. Sytuacja ta brzmi trudno i przytłaczająco, jednak osoby z wysoką inteligencją emocjonalną będą w stanie świetnie ułożyć plan działania i poradzić sobie z wyznaczonymi obowiązkami. Ponadto inteligencja emocjonalna sprawia, że jesteśmy w stanie efektywnie wykorzystywać swoje zasoby i tym samym kompensować nasze deficyty w obszarze przezwyciężania trudności.
Zdolności z zakresu inteligencji emocjonalnej odgrywają również istotną rolę w osiąganiu sukcesów w pracy, niezależnie od posiadanego stanowiska, czy wykonywanego zawodu. Osoby, które przejawiają wysoką inteligencję emocjonalną, nie tylko częściej osiągają sukces, lecz także lepiej radzą sobie w środowisku pracy. Przejawia się to również w efektywniejszym radzeniu sobie podczas rozmów kwalifikacyjnych, czy występowaniu w roli lidera. Jak pokazują badania, firmy prowadzone przez osoby o wysokich zdolnościach emocjonalnych osiągają większe zyski.
Inteligencja emocjonalna ma również związek z relacjami interpersonalnymi i funkcjonowaniem społecznym. Zarówno ogólny poziom inteligencji emocjonalnej, jak i jej poszczególne komponenty są silnie powiązane z takimi obszarami jak: popularność, wrażliwość i otwartość na innych ludzi. Osoby z jej wysokim wskaźnikiem posiadają większą łatwość interakcji z innymi oraz umiejętność utrzymywania relacji. Przekłada się to również na bliskie związki z innymi osobami. Trafne interpretowanie, czy spostrzeganie emocji partnera umożliwia nie tylko wzajemne zrozumienie, lecz także lepsze wczucie się w sytuację drugiej osoby i zrozumienie przeżywanych przez nią emocji.
Wysoka inteligencja emocjonalna wpływa również na to, jak postrzegamy samych siebie. Im wyższy jej poziom, tym prawdopodobnie więcej sukcesów osiągniemy, co przekłada się na budowanie przez nas pozytywnej samooceny. Istnieje również duże prawdopodobieństwo, że im lepiej rozwiniętą mamy inteligencję emocjonalną, tym silniej będą wpływały na nas wydarzenia pozytywne i osiągnięcia. W sposób słabszy i bardziej krótkotrwały będą natomiast wpływały negatywne wydarzenia. Taka sytuacja sprzyja budowaniu pewności siebie, umacnia samoocenę i daje pozytywną nadzieję na przyszłość
Inteligencja emocjonalna a cechy osobowości
Istnieją również pewne cechy osobowości, które sprzyjają rozwojowi inteligencji emocjonalnej. Tutaj odnieść się możemy do „wielkiej piątki” czynników osobowości. Rozwojowi inteligencji emocjonalnej sprzyjają takie cechy jak:
- Ekstrawersja, która stanowi również o optymizmie i asertywności. Osoby ekstrawertyczne są uspołecznione, towarzyskie i zaangażowane w kontakty interpersonalne. Inteligencja emocjonalna natomiast doskonali się podczas kontaktów z innymi ludźmi. Dzięki kontaktom osoby te mają wiele możliwości do próbowania różnych strategii i odczytywania cudzych emocji i uczuć.
- Otwartość na doświadczenia, wiążąca się z niezależnością. Osoby, które są otwarte na doświadczenie, jednocześnie są ciekawe świata zarówno zewnętrznego, jak i wewnętrznego. Dzięki temu ich życie, pod względem doznań emocjonalnych nierzadko jest bogatsze od życia innych osób. Doświadczają również bardziej intensywnie niż osoby zamknięte na doświadczenie emocji zarówno pozytywnych, jak i negatywnych,
- Ugodowość, która składania do współpracy i liczenia się z innymi ludźmi. Osoby ugodowe często są altruistyczne. Darzą innych życzliwością i są gotowe, by im pomagać. Takie podejście pomaga, by otworzyć się na drugiego człowieka, jego emocje i uczucia. To z kolei rozwija naszą inteligencję emocjonalną i umiejętności z nią związane.
- Sumienność, która determinuje w jednostce pozytywne nastawienie na osiągnięcia. Dzięki silnej woli i dużej determinacji osoby takie są w stanie konsekwentnie starać się odczytywać własne emocje i regulować swój nastrój. Systematyczność ta może pomóc w doskonaleniu zdolności powiązanych z inteligencją emocjonalną.
Co natomiast szkodzi inteligencji emocjonalnej? Zdecydowanie są to zdolności powiązane z neurotycznością. Może wiązać się z nią tendencja do nadmiernego przeżywania negatywnych emocji. Koncentrowanie się wyłącznie na niemiłych przeżyciach i aspektach, może utrudniać regulowanie swojego nastroju, oraz wczuwanie się w emocje innych.
Inteligencja emocjonalna — jak ją rozwijać?
Inteligencja emocjonalna pomimo tego, że jest zdeterminowana biologicznie, nie jest nam dana jako gotowy konstrukt. Kształtuje się w toku rozwoju, głównie poprzez kontakty ze społeczeństwem oraz autorefleksje Możliwym jest więc, aby inteligencję emocjonalną kształtować i rozwijać poprzez celowy trening.
Pierwszym krokiem może być zwiększenie swojej samoświadomości. Jak najczęściej staraj się nazywać swoje emocje i to, co czujesz. Im bogatszy słownik emocjonalny posiadasz, tym precyzyjniej będziesz w stanie nazywać i rozpoznawać własne oraz cudze emocje. Jeśli masz trudności z rozpoznawaniem swoich emocji, na początek pomóc Ci może wydrukowanie sobie słowniczka emocji. Codziennie staraj się zapisywać, co czujesz. Na początku mogą to być tylko pojedyncze wyrazy. Z czasem, gdy poczujesz się już swobodniej, możesz spróbować szerzej i bardziej precyzyjnie opisać, co przeżywałeś danego dnia. Podczas obserwowania swoich emocji staraj się ich nie oceniać. Przyjmij je takie, jakimi są. Zauważ je i zaakceptuj. Nie traktuj ich jako słabości, czy niepożądane reakcje na jakieś doświadczenie. Emocje i inteligencja emocjonalna są po to, aby zakomunikować Ci, jak się czujesz w danej chwili i pomóc poradzić sobie z trudnymi, czy stresującymi przeżyciami.
Inteligencja emocjonalna rozwija się już od wieku niemowlęcego, dlatego, jeśli jesteś rodzicem, dzięki zwiększonemu poziomowi samoświadomości możesz również wspomóc swoje dzieci w jej rozwijaniu. W tym przypadku modelowanie może odegrać główną rolę. Nazywanie swoich uczuć i otwarte mówienie o emocjach w domu będzie przyczyniać się do zwiększonej świadomości dzieci na temat emocji, a także rozwijania się empatii i rozumienia uczuć innych. Pomocne w tym może okazać się również stosowanie komunikatów „Ja”. Podczas ich używania dorosły niejako przyznaje się do swoich odczuć i bierze odpowiedzialność za własny, wewnętrzny stan. Dzięki temu pozwala zrozumieć dziecku, że rodzice są również ludźmi, którzy nie zawsze mają dobry humor, mają swoje potrzeby i pewne ograniczenia. Przykładem takiego komunikatu może być powiedzenie “Jest mi przykro, kiedy krzyczysz na swojego brata, ponieważ zależy mi, żebyście mieli dobre relacje i potrafili spokojnie rozwiązywać konflikty. Chciałabym, abyś bez krzyku powiedział, co Cię zdenerwowało”. Najważniejsze jest, aby odwoływać się do faktów, czyli konkretnego zachowania, a nie do osoby. Następnie, wyraź swoje uczucia łagodnie, lecz stanowczo. Na końcu jasno i precyzyjnie określ, czego oczekujesz od dziecka w związku z zaistniałą sytuacją.
Kolejnym krokiem jest po prostu życie — wchodzenie w interakcje z innymi ludźmi, zauważanie własnych emocji i uczuć. Nawet czytanie książek, oglądanie filmów, czy chodzenie do kina i teatru może Ci pomóc. Inteligencja emocjonalna będzie rozwijać się wraz z nowymi doświadczeniami i interakcjami. Jednak aby te ćwiczenia działały, musisz wykonywać je świadomie. Zatrzymuj swoją świadomość nie tylko w trudnych chwilach, lecz także tych szczęśliwych, a nawet wtedy, gdy się nudzisz. Postaraj się poświęcić chwilę na zauważenie swojego stanu wewnętrznego i objawów fizycznych. Mogą być w tym pomocne ćwiczenia uważności, inaczej nazywane mindfulness. Pomagają one w kontrolowaniu własnych reakcji, szczególnie tych wywoływanych przez stres i trudności życia codziennego. Dzięki uważnemu przyglądaniu się swoim odczuciom nie tylko rozwiniesz inteligencję emocjonalną, lecz także będziesz skutecznie zarządzał i regulował swój nastrój. Natomiast w kontaktach z innymi ludźmi staraj się współodczuwać i parafrazować to, czego dowiedziałeś się od drugiej osoby. Na początku może być ci trudno skupić się jednocześnie na rozmowie, jak i emocjach. Jednak pamiętaj, że trening czyni mistrza.
Inteligencja emocjonalna — wsparcie specjalisty
Na koniec pamiętaj, że zawsze możesz udać się do specjalisty. Niejednokrotnie warto zainwestować w wizytę u psychologa, który pomoże bliżej przyjrzeć się twojej sytuacji życiowej i zbudować indywidualną strategię, dostosowaną do twoich potrzeb. Inteligencja emocjonalna to szerokie zagadnienie, dlatego psycholog może zastosować psychoedukację i udzielić Ci wielu cennych wskazówek. Dzięki temu poznasz metody na efektywniejsze rozpoznawanie własnych emocji i praktyczne sposoby, jak wprowadzić je w życie. Nie bój się sięgać po pomoc. Świadczy ona nie o słabości, lecz o sile i determinacji, jaką w sobie posiadasz, by zmienić swoje życie na lepsze.
Źródła
Pracka, J. (2021). Temperament i płeć a inteligencja emocjonalna. Wydawnictwo Liberi Libri
Goleman, D., Boyatzis, R., McKee, A. (2002). Naturalne przywództwo: odkrywanie mocy inteligencji emocjonalnej. Jacek Santorski–Wydawnictwa Biznesowe, Wrocław– Warszawa.
Stańczyk, J., Gajdziszewska–Dudek, P. (2015). O znaczeniu inteligencji emocjonalnej w życiu zawodowym. Organizacja i zarządzanie, 85, 509-510
Matczak, A., Knopp, K. (2013). Znaczenie inteligencji emocjonalnej w funkcjonowaniu człowieka. Warszawa: LiberiLibri.
Jaworowska, A., Matczak, A. (2008). Kwestionariusz Inteligencji Emocjonalnej INTE. Podręcznik. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.
Szczepaniak, A., Jabłkowska, K. (2007). Historia rozwoju pojęcia inteligencji emocjonalnej. Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 4 (7), 227-232.
Goleman, D. (1997). Inteligencja emocjonalna. Poznań: Media Rodzina.
Szczygieł, D., Jasielska, A. (2008). Czy z wiekiem stajemy się bardziej inteligentni emocjonalnie? Przetwarzanie informacji o emocjach w wieku młodzieńczym i średniej dorosłości. Psychologia Rozwojowa, 13 (1)
