Zaburzenia osobowości borderline zwane inaczej osobowością graniczną czy osobowością pograniczną, dotyka około 1 – 3% ludności na całym świecie. Jest to jedno z najczęściej diagnozowanych zaburzeń osobowości. Przez lata sądzono, że osobowość borderline występuje częściej u kobiet, jednak dzisiaj wiadomo już, że tak samo często diagnozuje się ją u mężczyzn. W poniższym artykule wyjaśnione zostanie, czym jest borderline, jakie są jego przyczyny, objawy, kryteria diagnostyczne oraz skuteczne sposoby leczenia.
Co to jest borderline?
Borderline jest zaburzeniem osobowości, a więc schorzenie to nie należy do grupy chorób psychicznych. Po raz pierwszy w międzynarodowej klasyfikacji DSM pojawiło się w 1980 roku. W najnowszej klasyfikacji DSM 5 osobowość borderline definiowana jest jako stały wzorzec zachowań, który w głównej mierze polega na niestabilności emocjonalnej, dużej impulsywności, zmienności w związkach interpersonalnych oraz przejawiający się trudnościami w stabilnym postrzeganiu własnej osoby. Zaburzenie osobowości borderline zazwyczaj diagnozowane jest po ukończeniu 18-stego roku życia, natomiast pewne symptomy świadczące o rozwoju osobowości granicznej mogą pojawiać się już we wcześniejszych etapach życia.
U osób z borderline często odczuwaną emocją jest lęk, szczególnie przed utratą uczucia bliskiej osoby. Z jednej strony bardzo pragną bliskości, z drugiej panicznie boją się odrzucenia i skrzywdzenia. Skutkuje to często występującą u tych osób podejrzliwością, czego konsekwencją mogą być stany urojeniowe oraz zachowania ryzykowane (tendencje samobójcze czy samouszkodzenia).
Przyczyny borderline
Do dzisiaj nie wiadomo jednoznacznie, jakie są przyczyny zaburzenia borderline. Badania wskazują na istotną rolę kombinacji trzech czynników: psychologicznych, biologicznych i społecznych, które predysponują do wystąpienia tego schorzenia. Biorąc pod uwagę wiele lat badań nad tym zaburzeniem, możemy wyróżnić najczęściej powtarzające się przyczyny borderline, do których nalezą m.in.: uwarunkowania genetyczne, zaburzenia w obrębie mózgu, przeżyte traumy oraz nieprawidłowe relacje w rodzinie.
Uwarunkowania genetyczne
Istnieją badania, które ukazują, że osobowość borderline może być uwarunkowana genetycznie. Krewni osób z osobowością graniczną często prezentują wysoki poziom rozmaitych zaburzeń psychicznych, szczególnie zaburzeń nastroju. Badania genetyczne wykazały, że u osób, u których zdiagnozowano zaburzenie borderline, występuje krótka wersja genu transportera serotoniny oraz genu monoaminooksydazy Natomiast niezbędne jest przeprowadzenie bardziej szczegółowych analiz, aby wykazać, czy budowa genu ma znaczący wpływ na rozwój tego schorzenia.
Zaburzenia w obrębie mózgu oraz neuroprzekaźnictwa
Badania mózgu przeprowadzone przy użyciu rezonansu magnetycznego wykazały, że u osób z osobowością pograniczną występuje zwiększona aktywność jądra migdałowatego. Obszar ten jest odpowiedzialny za odczuwanie emocji lęku. Z badań wynika również, że u osób z zaburzeniem borderline występują nieprawidłowości w zakresie funkcjonowania obszaru kory czołowo – oczodołowej, która jest odpowiedzialna za planowanie aktywności. Ponadto u osób tych istnieje zmniejszona objętość jądra migdałowatego oraz hipokampa, co skutkować może trudnościami w regulacji emocji oraz problemami z ich kontrolowaniem.
Zaburzenia w funkcjonowaniu mózgu będące możliwą przyczyną osobowości granicznej, mogą być również pochodzenia organicznego i powstać w wyniku przebytych w przeszłości urazów głowy. W niektórych przypadkach osoby z zaburzeniem osobowości borderline mogą mieć obniżoną aktywność serotoniny, czego skutkiem może być występowanie zachowań impulsywnych, zaburzeń depresyjnych oraz kompulsji.
Doświadczenia traumatyczne
Kolejną możliwą przyczyną borderline mogą być przeżyte traumy, zwłaszcza w okresie dzieciństwa. Badania wykazały, że nadużycia seksualne w dzieciństwie oraz doświadczanie przemocy (fizycznej, psychicznej lub seksualnej) istotnie korelowało z wystąpieniem w życiu dorosłym osobowości granicznej. Przeżycia traumatyczne są jedną z możliwych przyczyn tego zaburzenia, natomiast ich wystąpienie nie jest konieczne do postawienia diagnozy.
Nieprawidłowe relacje w rodzinie
Kolejnym czynnikiem, który może być predyktorem osobowości borderline, są dysfunkcjonalne relacje rodzinne. Z opisu osób z borderline wynika, że w dzieciństwie doświadczali oni zaniedbania ze strony rodziców. Zazwyczaj dotyczyło ono sfery emocjonalnej, przejawiało się unieważnianiem odczuć i przeżyć oraz brakiem chęci zrozumienia przeżywanych emocji u dziecka.
W efekcie tego dziecko nauczyło się wypierać nieakceptowane przez rodziców emocje, czego skutkiem mogło być odczuwanie złości, która najczęściej kierowana była do samego siebie. Osoby, u których relacja z rodzicami nie była oparta na bezpiecznym przywiązaniu, mogą w życiu dorosłym panicznie bać się odrzucenia oraz mieć trudności ze zbudowaniem stabilnych relacji z innymi ludźmi.
Osobowość borderline – objawy
Osobowość borderline często nazywana jest osobowością graniczną, dlatego że głównym objawem tego typu zaburzenia jest chwiejność emocjonalna. Osoba z borderline ma tendencje do intensywnych reakcji emocjonalnych oraz trudności z wyhamowaniem już wzbudzonych emocji. Osoby cierpiące na to schorzenie często odczuwają lęk, pustkę, smutek, niezrozumienie oraz gniew. Zazwyczaj reagują impulsywnie oraz wykazują się dużą dozą podejrzliwości w stosunku do bliskich osób.
W kontaktach interpersonalnych przechodzą od idealizacji bliskiej osoby do jej dewaluacji. Odczuwają silny lęk na myśl o odrzuceniu przez bliską osobę oraz uzależniają swoje szczęście od niej. Aby czuć pozorny spokój, wymagają od partnera ciągłego potwierdzania swoich uczuć. Takie skrajne reakcje i zachowania są bardzo charakterystycznymi objawami borderline. W wyniku przeżywanych wielu negatywnych emocji osoby z borderline mogą mieć tendencje do myśli i prób samobójczych oraz zachowań autoagresywnych. Samouszkodzenie ciała stanowi często dla cierpiących osób ulgę, ponieważ ból psychiczny stłumiony zostaje przez ból fizyczny.
Diagnoza zaburzenia osobowości borderline
Według klasyfikacji DSM 5, aby móc zdiagnozować zaburzenie osobowości borderline, musi wystąpić co najmniej pięć z dziewięciu poniższych objawów:
- dramatyczne próby uniknięcia odrzucenia przez drugą osobę,
- burzliwe, niestabilne i podlegające ciągłym zmianom związki z innymi ludźmi,
- niestabilny, chwiejny obraz własnego ja i trudności w określeniu własnej tożsamości,
- impulsywność w takich obszarach jak: wydatki, seks, substancje psychoaktywne,
- nawracające, destruktywne zachowania, groźby samobójcze lub samookaleczenia,
- zmienne reakcje emocjonalne spowodowane wahaniami nastroju,
- uporczywe uczucie pustki,
- nieodpowiednie zachowania, poczucie gniewu i problemy w panowaniu nad nim,
- związane ze stresem niestałe irracjonalne wyobrażenia lub objawy rozpadu osobowości o dużym nasileniu.
Diagnoza zaburzenia borderline zazwyczaj opiera się na wywiadzie z pacjentem, za pomocą którego lekarz psychiatra odnosi się do każdego z kryteriów diagnostycznych. Ponadto lekarz dokonuje obserwacji oraz uzyskuje informacje od rodziny osoby z podejrzeniem borderline. Pomocniczo mogą zostać użyte inne narzędzia diagnostyczne, takie jak testy psychologiczne.
Leczenie borderline
Leczenie borderline najczęściej opiera się na połączeniu terapii psychoterapeutycznej z farmakologiczną, jednak wiele danych mówiących o skuteczności leczenia tego zaburzenia jednoznacznie wskazuje na kluczową rolę psychoterapii, która jest wspomagana leczeniem farmakologicznym.
Borderline – leczenie farmakologiczne
Sposoby leczenia borderline są różne w zależności od dominujących objawów, które występują. Nie ma jednego leku, który byłby predysponowany do leczenia osobowości pogranicznej. Zazwyczaj pacjentom podaje się różne grupy leków, mające na celu poprawę funkcjonowania. Często w leczeniu stosuje się leki z grupy SSRI, czyli selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny, które mają za zadanie wpłynąć na zmniejszenie impulsywności, chwiejności emocjonalnej oraz zachowań autoagresywnych.
Badania wykazały, że u niektórych pacjentów skuteczne okazało się podawanie tzw. leków z grupy antagonistów receptora opioidowego, których głównym zadaniem jest blokowanie w układzie nerwowym opioidowego systemu „nagrody”. Przyjmowanie tej grupy leków skutkowało zmniejszeniem zachowań autodestrukcyjnych. Kolejne często podawane leki na borderline to te z grupy neuroleptyków, które skutecznie wpływają na zmniejszenie się objawów schizotypowych, psychotycznych oraz zachowań impulsywnych. Wszystkie wyżej wymienione leki na borderline są dobierane do każdego pacjenta indywidualnie. Ze względu na mnogość objawów borderline, u każdej osoby inna grupa leków może przynieść oczekiwany rezultat.
Leczenie borderline - psychoterapia
Psychoterapia jest podstawową metodą leczenia osobowości borderline. Badania wykazały, że udział w sesjach terapeutycznych trwających 2 – 3 godziny tygodniowo przez około rok lub dłużej, pomaga w polepszeniu funkcjonowania osoby z borderline oraz zmniejsza ryzyko remisji w przyszłości. Dwuletnia psychoterapia powoduje wyeliminowanie cech zaburzenia u 50% pacjentów.
Zazwyczaj badania dotyczące skuteczności oddziaływań psychoterapeutycznych oscylują wokół dwóch nurtów: poznawczo – behawioralnego oraz psychodynamicznego. Bez względu na rodzaj nurtu psychoterapeutycznego leczenie borderline opiera się na wytworzeniu bezpiecznej relacji pomiędzy terapeutą a pacjentem, skupieniu się głównie na teraźniejszości (pomimo nawiązań do przeszłości) oraz zapewnieniu pacjentowi bezpieczeństwa.
Ponieważ osoba z borderline zmaga się z wieloma różnymi trudnościami, niezbędne w terapii jest ustalenie hierarchii potrzeb. Terapia rozpoczyna się od pracy nad zachowaniami, które muszą być jak najszybciej zmienione (samouszkodzenia, próby samobójcze), a w kolejnych krokach przechodzi się do pracy nad modyfikacją pozostałych nieadaptacyjnych zachowań. Wielu psychoterapeutów zaleca łączenie psychoterapii indywidualnej z grupową. Ponieważ osoby z osobowością graniczną mają trudności w relacjach interpersonalnych, terapia grupowa może wspomóc proces radzenia sobie z emocjami, nabywania umiejętności w kontaktach z innymi ludźmi oraz uodpornienia na czynniki stresogenne.
Jak sobie radzić z borderline? Życie z zaburzeniem borderline
Osoby z zaburzeniem osobowości borderline często zmagają się z niezrozumieniem ze strony otoczenia. Ponieważ są to osoby, które odczuwają emocje silniej niż przeciętny człowiek, niejednokrotnie zmagają się ze stygmatyzacją i odrzuceniem. Mają problemy ze stworzeniem związku, nawiązywaniem bliższych relacji oraz utrzymywaniem poprawnych stosunków w rodzinie. Brak wsparcia często pogłębia już i tak daleko posuniętą nieufność w stosunku do świata.
Podstawą w radzeniu sobie z borderline jest zrozumienie przyczyn przeżywanych trudności. Wgląd w siebie, rozpoznawanie emocji i zaakceptowanie własnych reakcji jest podstawą prowadzącą do zmiany. Niezbędna w przeprowadzeniu tego procesu jest psychoterapia, często połączona z leczeniem farmakologicznym. Pozwala ona na nauczenie się funkcjonowania z tym zaburzeniem, przewidywania własnego zachowania oraz kontroli emocji.
W lepszym radzeniu sobie z trudnościami wynikającymi z zaburzenia borderline niezbędne jest zrozumienie ze strony bliskich, z jakimi problemami zmaga się osoba z tym schorzeniem. Bardzo przydatne w tej kwestii są spotkania psychoedukacyjne dla rodzin osób z zaburzeniami, na których przekazywana jest wiedza na temat sposobów odczuwania osób z borderline oraz skutecznych sposobów komunikacji z nimi.
W sytuacji, gdy osoba z zaburzeniem borderline nie ma zrozumienia ze strony rodziny, może skorzystać z grup wsparcia, w których osoby zmagające się z podobnymi problemami stanowią pomoc i wsparcie w sytuacjach kryzysowych.
Aby uzyskać dodatkowe informacje, wsparcie lub w przypadku wątpliwości zadaj pytanie autorowi: mgr Barbara Wróblewska (zapytaj)
Literatura
Holka – Pokorska J. (2004). Leczenie farmakologiczne zaburzeń osobowości typu borderline. Wiadomości psychiatryczne, 7(1).
Popiel A. (2011). Zaburzenia osobowości z pogranicza – wyzwanie terapeutyczne. Psychiatria, 8(2), s. 64 – 78
