Traumatyczne wydarzenia są to sytuacje, w których przeżywany stres znacznie przekracza możliwości danej osoby do poradzenia sobie z nim. Traumę należy odróżnić od codziennych, trudnych sytuacji. Dla każdego człowieka inne zdarzenie może okazać się traumatycznym, dlatego jednoznaczne zakwalifikowanie sytuacji niosących ryzyko wystąpienia traumy nie jest łatwe. Ze względu na szybko postępujące zmiany cywilizacyjne przeżycia traumatyczne diagnozuje się u coraz większej ilości osób.
Czym jest trauma?
Trauma powstaje na na skutek silnego przeżywanego stresu, wywołanego doświadczeniem znacznie przekraczającym możliwości poradzenia sobie z nim. Trauma może być efektem wszelkiego rodzaju urazów psychicznych pojawiających się w trakcie życia lub być wynikiem wystąpienia nagłego, silnego stresora. Przeżycie traumy wiąże się z występowaniem uczucia bezsilności, braku kontroli, strachu i przerażenia. Istotne jest, że samo bycie świadkiem traumatycznego wydarzenia może skutkować wystąpieniem stresu traumatycznego, a w konsekwencji stresu pourazowego. Następstwa traumy takie jak: nawracające uporczywe myśli związane z przeżyciami traumatycznymi, bezsenność czy nerwowość znacznie utrudniają codzienne życie, a niejednokrotnie uniemożliwiają normalne funkcjonowanie w społeczeństwie. W sytuacji, gdy stres pourazowy pojawiający się w konsekwencji przeżycia traumatycznego ulegnie spotęgowaniu, mówimy o tzw. zespole stresu pourazowego (PTSD).
Diagnoza traumy
Według międzynarodowej klasyfikacji zaburzeń psychicznych DSM V, aby móc zdiagnozować wystąpienie traumatycznego wydarzenia, muszą zaistnieć poniższe okoliczności, z których przynajmniej jeden musi być spełniony:
- bezpośrednie doświadczenie wydarzenia traumatycznego,
- bycie bezpośrednim świadkiem wydarzenia traumatycznego,
- doświadczenie pośrednie, poprzez uzyskanie informacji o zagrożeniu bliskiej osoby,
- wielokrotne lub ekstremalne narażenie na przeżycia traumatyczne np. w konsekwencji wykonywanego zawodu. W punkcie tym wyklucza się narażenie wynikające z oglądania telewizji, zdjęć oraz filmów.
Rodzaje traumy
Traumę mogą wywołać różne sytuacje oraz czynniki. Jest to uwarunkowane indywidualnymi predyspozycjami każdego człowieka. Sytuacja, która dla jednej osoby będzie przeżyciem traumatycznym, dla innej może być jedynie silnie stresującym wydarzeniem. Trauma może być konsekwencją działania czynników niezależnych od człowieka oraz zależnych od człowieka. Przeżycia traumatyczne spowodowane winą człowieka są zazwyczaj trudniejsze do przepracowania w procesie terapeutycznym.
Czynnikami oraz sytuacjami najczęściej prowadzącymi do wystąpienia traumy są: niespodziewana śmierć bliskiej osoby, uczestnictwo bądź bycie świadkiem wypadku komunikacyjnego, bycie ofiarą napaści, przemocy fizycznej lub psychicznej, udział w działaniach wojennych, przeżycie katastrofy np. lotniczej.
Trauma spowodowana nagłą śmiercią bliskiej osoby
Nagła utrata bliskiej osoby jest czynnikiem silnie predysponującym do wystąpienia traumy. Każda śmierć jest sytuacją silnie stresującą, jednak ta, której się nie spodziewamy i do której nie mamy szansy się przygotować, niesie za sobą poważne konsekwencje w postaci znacznego zachwiania równowagi emocjonalnej.
Trauma spowodowana wypadkiem komunikacyjnym
Często zdarza się, że osoby, które uczestniczyły bądź były świadkiem wypadku komunikacyjnego, przeżywają silny lęk, który uniemożliwia im powrót do funkcjonowania sprzed wypadku. Trauma, będąca wynikiem wyżej wymienionych zdarzeń, jest silniejsza w sytuacji, gdy sami byliśmy sprawcami wypadku i przyczyniliśmy się do utraty życia i zdrowia innych osób.
Trauma spowodowana doświadczaniem przemocy
Doświadczanie jakiejkolwiek formy przemocy jest predyktorem wystąpienia traumy. Badania wskazują na istotny związek pomiędzy długotrwałością i częstotliwością aktów przemocy a nasileniem przeżywanej traumy. U osób doświadczających długotrwałych zdarzeń traumatycznych częściej rozwija się zespół stresu pourazowego.
Trauma spowodowana uczestnictwem w działaniach wojennych
Uczestnictwo w działaniach wojennych jest jedną z najczęstszych przyczyn wystąpienia traumy oraz rozwoju zespołu stresu pourazowego. Osoby uczestniczące w wojnie są narażone na długotrwały stres spowodowany bezpośrednim zagrożeniem życia i zdrowia. Są również często świadkami śmierci innych osób. Te wydarzenia powodują, że pomimo ustania czynników stresogennych, przeżycia traumatyczne powracają na nowo, uniemożliwiając prawidłowe funkcjonowanie w społeczeństwie.
Trauma spowodowana przeżyciem katastrofy
Wszelkiego rodzaju katastrofy i klęski żywiołowe (powódź, trzęsienie ziemi, pożar) są zdarzeniami, które zagrażają życiu oraz zdrowiu. Ponadto, są sytuacjami nagłymi i niespodziewanymi. W wyniku tego osoby, które doświadczyły katastrofy, odczuwają ciągłe poczucie lęku, że sytuacja, w której się znalazły, powtórzy się. Aby przeżywany ciągły stres nie przekształcił się w bardziej chroniczną formę, niezbędne jest skorzystanie z pomocy specjalisty, który pomoże w przepracowaniu traumatycznego wydarzenia.
Terapia traumy – dla kogo?
Wiele osób doświadczających trudności zastanawia się, „jak wyjść z traumy?” oraz „jak przepracować traumę?”, aby na nowo móc cieszyć się życiem. Badania wskazują na bardzo negatywny wpływ traumy na psychikę, dlatego tak istotne jest jak najszybsze rozpoczęcie procesu terapeutycznego.
Dziedziną psychologii zajmującą się leczeniem traumy jest psychotraumatologia, czyli tzw. psychologia traumy. Specjaliści z tej dziedziny zajmują się pomocą w przywróceniu dobrostanu po wydarzeniach traumatycznych oraz pomagają w przepracowaniu przeszłych doświadczeń negatywnie oddziałujących na obecne życie. Terapia traumy przeznaczona jest dla osób, które doświadczyły bądź były świadkiem wydarzenia traumatycznego, co wpłynęło na znaczne pogorszenie codziennego funkcjonowania oraz obniżenie dobrostanu.
Leczenie traumy
Leczenie traumy jest zazwyczaj procesem długotrwałym, uzależnionym od indywidualnych cech i przeżyć pacjenta. W leczeniu traumy niekiedy stosuje się terapię farmakologiczną, jednak główną formą pomocy jest psychoterapia. Metodą pomocy dla osób doświadczających traumatycznych wydarzeń jest również interwencja kryzysowa, w której psycholog udziela natychmiastowej pomocy osobie znajdującej się w kryzysie.
Interwencja kryzysowa
Interwencja kryzysowa jest krótkoterminową formą pomocy, mającą na celu szybką, doraźną pomoc osobie znajdującej się w sytuacji kryzysowej. Głównym zadaniem interwencji kryzysowej jest pomoc w odzyskaniu równowagi psychicznej oraz zapobiegnięcie przejścia reakcji stresowej w bardziej chroniczną formę. Interwentem jest wykwalifikowany psycholog lub psychoterapeuta, który został wcześniej przeszkolony w zakresie prowadzenia interwencji kryzysowej. Najczęściej osoby udzielające pomocy tworzą całe zespoły, składające się ze specjalistów z różnych dziedzin.
Psychoterapia traumy
Terapia traumy najczęściej obejmuje co najmniej kilkanaście spotkań z psychoterapeutą. Zazwyczaj stosuje się psychoterapię indywidualną, która może być połączona z psychoterapią grupową.
Najczęściej stosowanym rodzajem psychoterapii traumy jest psychoterapia poznawczo – behawioralna. Proces terapeutyczny opiera się na ponownym doświadczaniu traumy w kontrolowanych, bezpiecznych warunkach w gabinecie psychoterapeutycznym. Jest to niezwykle ważny element, ponieważ doświadczenia traumatyczne są wypierane przez pacjentów, przez co powracają w niekontrolowany sposób w snach bądź pod postacią tzw. flashbacków (ponowne przeżywanie traumatycznego doświadczenia).
Ważnym aspektem w procesie terapeutycznym jest zmiana myślenia o sobie z „bycia ofiarą” na „bycie ocalałym”. Dzięki temu osoba, która doświadczyła traumy, przestanie skupiać całą swoją uwagę na doznanej krzywdzie, co wpłynie na zmianę perspektywy widzenia świata oraz konsekwencji wydarzenia traumatycznego.
Wychodzenie z traumy nie jest procesem łatwym, jednak niezbędnym w odzyskaniu radości z życia oraz poprawy codziennego funkcjonowania.
opracowanie
mgr Barbara Wróblewska
Literatura:
Steuden S., Janowski K. (2016). Trauma – kontrowersje wokół pojęcia, diagnoza, następstwa, implikacje praktyczne.
Rothschild, B. (2014). Ciało pamięta. Psychofizjologia traumy i terapia osób po urazie psychicznym. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
