Trwoga, czyli silny lęk. Trwoga, czyli silny strach. Oglądając migawki z działań wojennych na Ukrainie zastanawiałam się, jak większość z nas: co widzę, co czuję, co myślę. Po raz pierwszy od bardzo dawna poczułam emocję tak silną, jakiej nie czułam nawet po wybuchu pandemii Covid-19. Nigdy wcześniej nie obudził się we mnie tak bardzo egzystencjalny lęk, jak lęk przed śmiercią. Nie będę tu opisywać, co kłębiło się w mojej głowie. Jednak spinając moje emocje w jedno słowo, napiszę — poczułam trwogę. To jedna z najsilniejszych emocji, ponieważ jest bezpośrednio połączona z lękiem o życie swoje i swojej rodziny.
Czym różni się strach od lęku?
Kiedy mówimy o strachu czy o lęku wyraźnie rozróżniamy kontekst powstawania tych dwóch emocji. O strachu mówimy, że jest realny, że jest tu i teraz. O lęku mówimy, że jest nierealny, zagrożenia nie ma, a my się boimy. Taki podział pozwala nam też na przygotowanie pewnych sposobów działania pozwalających poradzić sobie w sytuacjach, kiedy doświadczamy lęku bądź strachu.
Jakie mogą być Twoje reakcje w strachu, trwodze?
Emocja trwogi wydaje się emocją bardzo kontekstową. W zależności od tego, w jaki sposób spojrzymy na sytuację, możemy interpretować trwogę jako silny lęk lub też jako silny strach. Teoria opanowania trwogi (Greenberg, Salomon i Pyszczyński, 1997) opisuje świadomość trwogi jako silnie zagrażającą, obezwładniającą, przerażającą. Żebyśmy mogli poradzić sobie z tym uczuciem, wypracowaliśmy dwa rodzaje reakcji. Pierwsza reakcja jest silnie światopoglądowa, powiązana z religią, którą wyznajemy. W Polsce bardzo popularnym powiedzeniem jest: jak trwoga to do Boga. Drugą reakcją jest reakcja związana z dążeniem do podwyższenia samooceny, co tak naprawdę jest mocno związane z podejmowaniem konkretnych działań. Wystarczy przejrzeć media społecznościowe, pełne kolorów żółtych i niebieskich, symbolizujących flagę Ukrainy. Poprzez drobne gesty solidarności próbujemy wdrożyć jakiekolwiek działania pomocowe, które rozładują nasze napięcie wewnętrzne, dając nam poczucie sprawczości. Przekazujemy sobie różne informacje, podajemy numery kont organizacji pomocowych, wpłacamy pieniądze na zbiórki publiczne, staramy się w jakikolwiek sposób być użyteczni. Należy pamiętać, że działaniem również jest sam fakt wewnętrznej solidaryzacji.
Co możesz zrobić, aby poczuć się lepiej w sytuacjach lękowych?
Jak łatwo zauważyć sytuacja trwogi wyzwala dwa typy zachowań.
Pierwszy typ zachowania widoczny jest u osób, dla których informacje płynące z zewnątrz są tak paraliżujące, że są wprost zamrożeni. Ten typ zachowania uwidacznia się poprzez to, że ludzie zaczynają działać na autopilocie, a strach i lęk naprzemiennie im towarzyszą.
Co w tej sytuacji możesz zrobić, żeby zmniejszyć odczuwany lęk i poczuć się lepiej?
- Zmniejsz dopływ informacji, wyłącz na jakiś czas telewizor, nie skroluj mediów społecznościowych przez cały czas.
- Spróbuj się wyciszyć, być może pomocna będzie tu medytacja, w szczególności polecam trening relaksacji metodą Jacobsona (dostępny za darmo w internecie). Innym sposobem na wyciszenie może być spacer w lesie lub parku.
- Jeśli czujesz, że chce Ci się płakać, to też nic złego. Czasami płacz jest potrzebny każdemu i ma działanie oczyszczające. Płaczem dajemy upust nagromadzonym emocjom i zmniejszamy napięcie.
- Wykonaj ćwiczenie oparte na strategii najgorszej ewentualności.
- Zastanów się, czy w Twoim życiu bywały już wcześniej sytuacje, w których odczuwałaś/odczuwałeś tak silnie strach lub lęk?
- Co wtedy czułeś? Co myślałaś/myślałeś?
- Jak sobie poradziłaś/poradziłeś w tamtej sytuacji?
- Co pozwoliło Ci wtedy przetrwać?
- Z jakich swoich umiejętności korzystałaś/korzystałeś?
- Co teraz, w obecnej sytuacji możesz wdrożyć w swoje życie, korzystając z tamtych doświadczeń?
- Zawsze pamiętaj, że możesz też zwrócić się o pomoc i porozmawiać z bliskimi Ci osobami lub ze specjalistą. Nie musisz być sam.
Drugi typ zachowania widoczny jest u osób, które mają silną potrzebę podejmowania jakichkolwiek działań. Działania, czasem nawet bardzo drobne, obniżają poziom napięcia związanego z lękiem. Ludzie przekształcają sytuację lękową w sygnał do działania, obniżając w ten sposób poziom lęku.
Co możesz zrobić, ażeby poczuć się lepiej, jeśli jesteś typem działacza, określanym jako ENFP jeden z szesnastu typów osobowości Myers- Briggs Type Indicator® (MBTI)?
- Po pierwsze działaj. Każda podejmowana przez Ciebie akcja jest działaniem. Działaniem będzie zarówno udostępnienie posta z flagą Ukrainy w mediach społecznościowych, drobne gesty potwierdzające wsparcie, jak również realna pomoc w dostępnym dla Ciebie zakresie np. zbiórka żywności, ubrań, środków higienicznych czy pieniędzy. Pamiętaj, że każda pomoc, nawet bardzo drobna, jest potrzebna.
- Po drugie dbaj o siebie. Zachowanie równowagi pomiędzy informacjami płynącymi z zewnątrz a wewnętrznymi możliwościami naszego systemu nerwowego jest bardzo ważne. Osoby z tej grupy nie w każdej sytuacji potrafią się wyciszyć poprzez medytację. Dlatego dobrą alternatywą do medytacji jest inna forma działania np. sport, spacer, gotowanie czy nawet porządki domowe.
- Uspokój natłok myśli, włącz aplikację z muzyką relaksacyjną czy też prowadzoną medytacją lub zapisuj myśli, które nie dają Ci spokoju.
- Nie nakręcaj się, nie złość. Wyłączenie informacji na chwilę potrzebne jest każdemu.
- Pomocne również będzie ćwiczenie opisane powyżej.
- Zawsze pamiętaj, że możesz też zwrócić się o pomoc i nie musisz być sam.
Jak możesz zadbać o emocje dzieci w sytuacji wojny na Ukrainie?
Wojna to sytuacja absolutnie ekstremalna, zwłaszcza że ma miejsce tak blisko nas, w nowoczesnej Europie. Ci, którzy pamiętają II wojnę światową, są w stanie wyobrazić sobie, co może się dziać za naszą wschodnią granicą. Pozostali mogą to sobie jedynie wyobrazić, ale ta wizja z pewnością jest nie mniej przerażająca. Na informacje o wojnie narażone są również dzieci, a przecież wyobraźnia dzieci nie ma granic. Jak zatem rozmawiać z dziećmi o wojnie, aby zadbać o ich emocje i pomóc im poradzić sobie z lękiem, który mogą obecnie przeżywać nawet silniej, niż dorośli?
Poniżej kilka wskazówek, jak rozmawiać z dziećmi o wojnie na Ukrainie, aby zadbać o ich emocje:
Nie unikaj rozmowy z dzieckiem
Rodzicu, rozmawiaj ze swoim dzieckiem, zaopiekuj się jego emocjami. Nie należy udawać, że nic się nie dzieje lub zaprzeczać sytuacji. Informacja o wydarzeniach dotrze do dziecka tak czy inaczej. Nie unikniesz tego. Należy zatem nazwać to, co się dzieje. Jeśli informacje będą przekazane przez Ciebie, możesz dostosować przekaz do wieku i wrażliwości dziecka. Zapewnij dziecko, że chcesz rozmawiać, że jesteś gotowy odpowiadać na jego pytania. To ważne, aby dziecko mogło skorygować informacje zasłyszane poza domem.
Nie ukrywaj emocji przed dzieckiem
Jest to naturalne, że sytuacja wojny budzi lęk. Ważne jest, aby nie hamować tych emocji, ale je dopuścić i oswajać. Nie ukrywaj swoich emocji przed dzieckiem, ale też nie epatuj nimi, nie wpadaj przy dziecku w panikę, nie strasz swoimi przewidywaniami przyszłości, nie snuj scenariuszy. Pamiętaj, aby zadbać również o siebie, poszukać wsparcia, jeżeli go potrzebujesz.
Mów prawdę, ale dozuj informacje
Nie należy oglądać / słuchać programów informacyjnych z dzieckiem, pokazywać dziecku zdjęć / filmów wybuchów, zniszczeń, zranionych ludzi itp. Bezpieczniej jest opowiedzieć dziecku co się dzieje, a ono naturalnie wytworzy sobie, dostosowany do swojej wiedzy i wieku, własny obraz, na który jest gotowe. Zwracaj jednak uwagę na to wyobrażenie dziecka o obecnej sytuacji, ponieważ wyobraźnia dzieci nie ma granic. Kontroluj to, a w razie potrzeby koryguj.
Odpowiadaj na zadane pytania
Przekaż dziecku ogólne informacje. Nie należy zbyt szeroko udzielać informacji, przekraczających zainteresowanie dziecka. Dostosuj informacje do wiedzy, wieku i wrażliwości dziecka. Rozwijaj temat tylko wtedy, gdy dziecko zapyta. Skup się na tym, co jest wiadome, co jest tu i teraz. Nie wyolbrzymiaj problemu, nie podawaj szczegółów, nie ubarwiaj. Odpowiadaj na pytania spokojnie i rzeczowo.
Zapewnij dziecku wsparcie
Bądź źródłem wsparcia dla swojego dziecka. Okaż empatię i zapewnij, że jesteś przy nim, że zadbasz o bezpieczeństwo. Dawaj nadzieję i siłę. Pamiętaj jednak, że emocje targające dzieckiem mogą być bardzo silne. Jeśli zatem uważasz, że jest to konieczne, poproś o wsparcie specjalisty.
Zadbaj o poczucie sprawczości
Pokaż dziecku, co możecie zrobić w tej sytuacji: okazać wsparcie w różnej formie, przekazać pieniądze lub żywność potrzebną na Ukrainie itp. Możesz pokazać dziecku, że i ono może pomóc, np. oddać ulubiony koc albo nową zabawkę na pomoc dla potrzebujących. Dzieci mają bardzo silną potrzebę pomagania, a taka forma pomocy może obudzić w dziecku uczucie sprawstwa i solidarności z potrzebującymi. Twoje dziecko będzie dumne, a poprzez to łatwiej mu będzie poradzić sobie z lękiem wobec sytuacji.
Udzielajmy sobie wsparcia w sytuacjach budzących lęk, strach, trwogę
Ostatnie lata nie były dla nas łaskawe pod względem psychicznym. Ilość wydarzeń, z którymi mierzyliśmy się po raz pierwszy w życiu, przerosła każdego z nas. Zaburzyła podstawową potrzebę, jaką jest poczucie bezpieczeństwa. Pandemia, wojna, ludzie szukający schronienia w innych krajach to sytuacja, którą do tej pory znaliśmy jedynie z kart historii i filmów. Niepewność, która nam towarzyszy uruchamia w naszej wyobraźni najgorsze scenariusze. W takich chwilach zwróćmy się też do naszych bliskich, otoczmy się wzajemną opieką. Okażmy sobie miłość i wsparcie. Nie zapominajmy o osobach samotnych, starszych czy też naszych sąsiadach. Starajmy się okazywać drobne gesty przyjaźni nie tylko w stosunku do Ukraińców mieszkających w Polsce czy przybywających do naszego kraju, ale też do każdego z nas z osobna.
Każdemu z nas pomaga co innego. Jednym pomagają ćwiczenia, innym działania, jeszcze innym wiara. Bądźmy w tych dniach dla siebie dobrzy. Pamiętajmy, iż wparcie innych to jedna z najlepszych rzeczy, które możemy robić każdego dnia, dlatego pomagajmy jak możemy najlepiej. Na końcu zawsze jest nadzieja, że wszystko się jakoś ułoży.
