Czym jest wypalenie zawodowe?
Syndrom wypalenia zawodowego uznawany jest za kolejną z chorób cywilizacyjnych – związanych z tempem życia i pracy. Dotyka coraz większą ilość ludzi we współczesnych społeczeństwach. Wypalenie zawodowe powstaje w wyniku nadmiernego zmęczenia i chronicznego stresu związanego z wykonywaną pracą.
Stres zawodowy a wypalenie zawodowe
Długotrwały stres w pracy związany jest ze stawianiem sobie zbyt wysokich celów zawodowych, nieadekwatnych do swoich możliwości lub danej sytuacji zawodowej. Odczuwanie braku satysfakcji i przyjemności z wykonywanej pracy, niezadowolenie i poczucie braku rozwoju w obszarze zawodowym. Ciągle napięcie utrudnia codzienne funkcjonowanie i może skutkować popełnianiem błędów. Dodatkowo pojawiają się problemy z wykonywaniem bieżących czynności domowych, brak sił na wykonywanie zadań związanych z rodzicielstwem, brak ochoty i czasu na życie towarzyskie, brak ochoty i czasu na sex.
Jakie osoby są najbardziej narażone na wypalenie zawodowe?
Wypalenie zawodowe może dotknąć każdego z nas. Niezależnie od charakteru wykonywanej pracy czy zajmowanego stanowiska. Jednak najbardziej narażone są osoby pracujące w zawodach związanych z bliskim kontaktem z ludźmi, tak zwanych pomocowych.
Osoby najbardziej narażone na wypalenie zawodowe to: lekarz, pielęgniarka, ratownik, nauczyciel, pracownik społeczny, policjant, urzędnik. Badania pokazują, że choroba dotyka też osoby pracujące w dużych korporacjach i w prywatnych firmach, pracowników call center, handlowców czy telemarketerów i innych związanych z bezpośrednią obsługą klientów.
Objawy wypalenia zawodowego - jak rozpoznać wypalenie zawodowe?
Wypalenie zawodowe jest procesem narastającym i długotrwałym.
Początkowo mogą występować tylko pojedyncze objawy wypalenia, ale z czasem jest ich coraz więcej, nasilają się i trwają dłużej. Do rozpoznania objawów wypalenia zawodowego najczęściej stosuje się trójwymiarową teorię wypalenia Christiny Maslach.
Doktor Christiny Maslach wyróżniła:
- objawy fizyczne: poczucie zmęczenia lub wyczerpania energii,
- objawy emocjonalne: obniżony nastrój, negatywne uczucia lub zobojętnienie, czasem przejawiającym się pozbawionym empatii zachowaniem,
- objawy behawioralne: zmniejszona wydajność zawodowa, obniżenie oceny własnych dokonań i własnej wartości oraz poczucie, że to, co się robi, nie ma sensu lub jest niewystarczająco dobre.
Przyczyny wypalenia zawodowego
Jako przyczyny wypalenia zawodowego wskazywane są najczęściej takie czynniki jak:
- przeciążenie pracą,
- poczucie nieadekwatnego lub zbyt niskie wynagrodzenia,
- rutyna w pracy i poczucie braku wpływu,
- nieodpowiednie warunki pracy,
- brak możliwości rozwoju zawodowego,
- mobbing,
- problemy z komunikacją.
Etapy wypalenia zawodowego
Faza 1 - Udowodnienie własnej wartości
Charakterystyka: Nadmierna ambicja i perfekcjonizm
Pracownik odczuwa potrzebę udawadniania swojej przydatności. Może to wiązać się z niemal obsesyjnym lękiem, że nie poświęci swojej pracy więcej niż 100%.
Faza 2 - Cięższa praca
Charakterystyka: Ambicja i perfekcjonizm stają się przesadzone
Pracownik czuje się zmuszony zrobić wszystko sam i pilnie to dokończyć. Dlatego wykonuje zadania pochopnie. Trudno mu też delegować zadania.
Faza 3 - Zaniedbywanie swoich potrzeb
Charakterystyka: Coraz częstsze zaniedbywanie własnych potrzeb i relacji społecznych
Pracownicy, których to dotyczy, postrzegają tę trudną sytuację w pracy jako normalną. Faktycznie opisują ją jako komfortową. Potrzeby społeczne są postrzegane jako drugorzędne. Często odczuwają pogardę do kolegów, którzy realizują swoje potrzeby społeczne. Styl życia staje się coraz bardziej niezdrowy i zaczynają się pojawiać pierwsze drobne błędy.
Faza 4 - Przemieszczenie konfliktów
Charakterystyka: Pojawiają się pierwsze konflikty i obwinianie innych lub sytuacji
Coraz więcej konfliktów ze współpracownikami lub współmałżonkiem. Występują problemy takie jak brak snu i pojawiają się pierwsze dolegliwości fizyczne, które pozostają niezauważone. Problemy takie jak zapominanie o spotkaniach, planowanie zbyt wielu spotkań, niestawienie się na czas itp. zdarzają się coraz częściej.
Faza 5 - Rewizja wartości
Charakterystyka: Następuje zmiana w sposobie postrzegania
Pojawia się emocjonalne oziębienie, niewrażliwość i wyrachowane. Pojęcie czasu zostaje zakłócone i widać tylko teraźniejszość. Osoby, które wcześniej były ważne w życiu, teraz stają się drugorzędne. Osobisty horyzont zawęża się.
Faza 6 - Zaprzeczanie pojawiającym się problemom
Charakterystyka: Zaprzeczanie problemom, które pojawiają się z powodu stresu w pracy
Osoby dotknięte chorobą zaczynają stawać się coraz bardziej cyniczne i zgorzkniałe oraz stopniowo zaczynają odcinać się od świata zewnętrznego. W ich zachowaniu dominuje niecierpliwość, nietolerancja oraz bierna i/lub jawna agresja. Uwidaczniają się deficyty wydajności, a także dolegliwości fizyczne.
Faza 7- Wycofanie się
Charakterystyka: Wycofanie się z życia towarzyskiego, a także z rodziny
Małżonek, rodzina i przyjaciele są teraz postrzegani jako ciężar, a czasem nawet jako wrogo nastawieni. Jakakolwiek krytyka nie jest akceptowana i wywołuje agresję. Osoby doświadczają poczucie utraty celu i bezradności. Aby czuć się dobrze, potrzebują od innych gratyfikacji (zastępczej przyjemności), dlatego starają się pracować jeszcze więcej.
Faza 8 - Zmiany w zachowaniu (apatyczność)
Charakterystyka: Oczywiste zmiany w zachowaniu, które wpływają negatywnie na relacje z najbliższym otoczeniem.
Osoby zaczynają wykazywać oznaki paranoi – wszystko jest postrzegane jako atak. Każde dodatkowe zapotrzebowanie w pracy jest postrzegane jako obciążenie. Stosują techniki unikania.
Faza 9 - Depersonalizacja
Charakterystyka: Nie czujesz się sobą
Osoby w tej fazie opisują utratę kontaktu ze sobą; postrzegają siebie jako maszyny, które (muszą) funkcjonować. Postrzegają swoje życie jako pozbawione sensu. Zaczynają zaniedbywać własne zdrowie.
Faza 10 - Wewnętrzna pustka
Charakterystyka: Pojawia się pustka i odrętwienie
W tej fazie osoba czuje się całkowicie przygnębiona, bezużyteczna, wyczerpana, niespokojna lub przerażona. Mogą wystąpić fobie i ataki paniki. Może pojawić się nadużywanie substancji psychoaktywnych i leków.
Faza 11 - Depresja
Charakterystyka: Przygnębienie, zagubienie i całkowite wyczerpanie.
Ten etap charakteryzuje się głęboką rozpaczą, nienawiścią do samego siebie, wyczerpaniem, pragnieniem, aby nie musieć się ponownie budzić, w skrajnych przypadkach myślami samobójczymi.
Faza 12 - Syndrom wypalenia
Charakterystyka: Załamanie się psychicznie, fizycznie i pełne wypalenie
W tej fazie dochodzi do zapaści psychicznej, problemów emocjonalnych i pogorszenia stanu zdrowia. Sytuacja ta stanowi absolutne zagrożenie dla życia
Skutki wypalenia zawodowego
Wypalenie zawodowe obniża jakość życia osoby w wielu obszarach. Możemy mówić o trzech sferach: fizycznej, emocjonalnej, duchowej.
Wpływa negatywnie na pogorszenie relacji społecznych z najbliższą rodziną, bliskimi, znajomymi i współpracownikami. Osoba wypalona zawodowo odczuwa niezadowolenie, niechęć, często złość lub rezygnację. Wycofuje się z bliskich kontaktów interpersonalnych i wielu aktywności życiowych, zaczyna tracić nadzieję na poprawę swojej sytuacji.
Osoby w takiej sytuacji powinny skontaktować się z psychologiem, lekarzem pierwszego kontaktu czy psychiatrą. Wprawdzie w Polsce chory cierpiący na syndrom wypalenia nie może uzyskać L4 na wypalenie zawodowe, ale rozpocznie leczenie i uzyska wskazówki jak sobie radzić z wypaleniem zawodowym, gdy wystąpi.
Wypalenie zawodowe - jak zapobiegać?
Leczenie wypalenia zawodowego
Wypalenie zawodowe jest uznawane za chorobę wg Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD). Jednak w Polsce pracownik nie będzie mógł uzyskać zwolnienia lekarskiego, gdy lekarz stwierdzi u niego chorobę. Leczenie zależne jest od etapu, na jakim jest syndrom wypalenia zawodowego. Na początkowym etapie do podstawowych zaleceń związanych z zapobieganiem wypaleniu zawodowemu zalicza się:
- utrzymywanie równowagi między życiem prywatnym a zawodowym,
- zadbanie o zdrowe odżywianie i wystarczającą ilość snu,
- utrzymywanie aktywności fizycznej, uprawianie sportu, kontakt z przyrodą, co pomaga rozładować stres i napięcie psychiczne,
- przeznaczanie regularnie czasu na odpoczynek, trening relaksacji, ćwiczenia oddechowe,
- rozwijanie odporności na stres i radzenie sobie z emocjami (np. poprzez korzystanie ze wsparcia psychologicznego).
W bardziej zaawansowanym stadium wypalenia, gdy urlop na regenerację nie daje pożądanych rezultatów i objawy nie ustępują, warto skorzystać z pomocy profesjonalnego wsparcia terapeutycznego i wspólnie z psychologiem ustalić dalsze kroki i cele. Często należy rozważyć gruntowną przebudowę życia zawodowego. Jeśli negocjowanie warunków i czasu pracy, zakresu obowiązków z przełożonymi również nie przynoszą oczekiwanej poprawy samopoczucia lub wręcz nie są możliwe w danej przestrzeni zawodowej, warto rozważyć zmianę miejsca pracy lub stanowiska. W naszym społeczeństwie panuje przekonanie, że normą jest to, że praca jest stresująca oraz że trzeba się z tym pogodzić, bo po prostu „tak już jest”. Często jednak jedynym sposobem na poradzenie sobie z wypaleniem zawodowym jest przyznanie przed samym sobą, że dana praca czy zawód nam nie służy, nie jest tym, co chcemy robić. Z różnych powodów ludzie unikają konfrontacji:
- z obaw o stabilizację finansową, często etat lub stałe zarobki dają poczucie bezpieczeństwa;
- z obawy przed zmianą i brakiem pewności, że inny wybór byłby lepszy
- z zainwestowanego czasu, energii i pieniędzy,
- braku konkretnego wykształcenia czy zawodu
- niewiedzy, co innego mogliby robić zawodowo, co dawałoby i godne zarobki i satysfakcję.
Utknięcie w takim punkcie nasila objawy wypalenia zawodowego. Pracownik doświadcza konfliktu wewnętrznego – z jednej strony chodzenie do nielubianej pracy wyczerpuje i stresuje, z drugiej strony pojawia się lęk przed jakąkolwiek zmianą. Obawa tym większa im osoba nie ma się jasnej wizji, co innego chciałoby się robić zawodowo i co jest realne.
Warto w procesie zmiany zawodowej sięgnąć po profesjonalne wsparcie doradcy zawodowego. Zmiany zwyczaj są dobre jednak wymagają działania i pokonania lęku. Lepsze życie jest możliwe, o ile człowiek poradzi sobie z lękiem i negatywnymi emocjami. Lęk często paraliżuje i sprawia, że trudno dostrzec nowe możliwości, rozwiązania czy perspektywy.
Wypalenie zawodowe a wypalenie życiowe
Wypalenie życiowe wynika z przeciążenia obowiązkami i wyzwaniami codziennego życia. Często dotyka osoby, które na stałe opiekują się swoimi członkami rodzinny obłożnie lub przewlekle chorymi. Z wypaleniem coraz częściej zmagają się samotne matki łączące pracę z opieką nad dziećmi. Syndrom wypalenia dotyka również osoby opiekujące się niepełnosprawnymi fizycznie lub umysłowo oraz rodziców w rodzinach wielodzietnych.
Najbardziej narażone są wszystkie te osoby, które nie mają ani chwili wytchnienia i wypoczynku, które mają wrażenie, że są „w pracy” całodobowo. Osoby nie mają możliwości zregenerowania się na urlopie bo skupiają się na całodobowej opiece nad chorymi z demencją, chorobą Alzheimera czy inną uniemożliwiającą opiekunowi odpoczynek. W tym przypadku głównym czynnikiem ryzyka wystąpienia syndromu wypalenia życiowego jest długotrwały stres wynikający z wymagającej, wyczerpującej sytuacji życiowej i ciągłego lęku o życie swoich bliskich. Poczucie zagrożenia o swoich podopiecznych i że mogą zrobić coś niebezpiecznego nasila lęk. W takich sytuacjach ważne jest aby poszukać profesjonalnej pomocy-wsparcia psychologicznego. Rozmowa z psychologiem czy psychoterapeutą to pierwszy krok do poprawy jakości naszego życia.
Opracowanie: mgr Anna Battek ♦ masz pytania? potrzebujesz wsparcia? - skontaktuj się ze specjalistą - wejdź i umów wizytę ♦
