Czym jest wypalenie zawodowe?
Syndrom wypalenia zawodowego uznawany jest za kolejną z chorób cywilizacyjnych – związanych z tempem życia i pracy, która dotyka coraz większą ilość ludzi we współczesnych społeczeństwach. Wypalenie zawodowe powstaje w wyniku nadmiernego zmęczenia i chronicznego stresu związanego z wykonywaną pracą. Wiąże się też ze stawianiem sobie celów zawodowych zbyt wysokich lub nieadekwatnych do możliwości w danej sytuacji zawodowej, odczuwaniem braku satysfakcji i przyjemności z wykonywanej prac, niezadowoleniem i poczuciem braku rozwoju w obszarze zawodowym.
Utrudnia ono codzienne funkcjonowanie – zarówno w obowiązkach zawodowych, co może skutkować popełnianiem błędów, jak i w życiu pozazawodowym np. brakiem sił na wykonywanie zadań związanych z rodzicielstwem, brakiem ochoty i czasu na życie towarzyskie i wykonywanie bieżących czynności domowych.
Wypalenie zawodowe może przydarzyć się każdemu – niezależnie od charakteru pracy czy zajmowanego stanowiska. Najczęściej dotyka jednak osoby pracujące w zawodach tzw. pomocowych, czyli związanych z bliskimi kontaktami z ludźmi takich jak: lekarze, pielęgniarki, ratownicy, nauczyciele, pracownicy społeczni, psychologowie, terapeuci, policjanci, urzędnicy. Coraz częściej dotyka też osoby pracujące w prywatnych firmach bezpośrednio przy obsłudze klientów np. w call center oraz handlowców czy telemarketerów.
Objawy wypalenia zawodowego
Do rozpoznania objawów wypalenia zawodowego najczęściej stosuje się trójwymiarową teorię wypalenia Christiny Maslach – są to:
- objawy fizyczne: poczucie zmęczenia lub wyczerpania energii,
- objawy emocjonalne: obniżony nastrój, negatywne uczucia lub zobojętnienie (czasem przejawiające się pozbawionym empatii zachowaniem),
- objawy behawioralne: zmniejszona wydajność zawodowa, obniżenie oceny własnych dokonań, własnej wartości i poczucie, że to, co się robi, nie ma sensu lub jest niewystarczająco dobre.
Wypalenie zawodowe jest procesem narastającym, długotrwałym – początkowo mogą się pojawiać pojedyncze z powyższych objawów i przemijać, a za czasem objawy wypalenia zawodowego nasilają się, trwają dłużej i jest ich coraz więcej.
Przyczyny wypalenia zawodowego
Jako przyczyny wypalenia zawodowego wskazywane są najczęściej takie czynniki jak:
- przeciążenie pracą i godziny nadliczbowe,
- poczucie, że otrzymuje się nieadekwatne, zbyt niskie wynagrodzenie w stosunku do obciążenia pracą,
- rutyna w pracy i poczucie braku wpływu na efekty pracy,
- nieefektywne zarządzanie w instytucji lub firmie (nieodpowiednie warunki pracy, brak rozwoju zawodowego),
- złe relacje z przełożonymi lub współpracownikami czy klientami / pacjentami (mobbing, problemy z komunikacją, konflikty).
Skutki wypalenia zawodowego
Do skutków wypalenia zalicza się:
- zaburzenia snu,
- zaburzenia nastroju i nasilenie negatywnych emocji,
- przewlekłe zmęczenie,
- nasilenie problemów ze zdrowiem (częstsze infekcje lub intensywniejsze objawy istniejących chorób),
- skłonność do sięgania po używki dla rozładowania napięcia,
- poczucie braku sensu własnych działań,
- obniżone poczucie własnej wartości,
- brak satysfakcji z pracy,
- unikanie kontaktów społecznych w miejscu pracy oraz poza nim, większą drażliwość, skłonność do wybuchów złości i do kłótni.
Wypalenie zawodowe obniża jakość życia w wielu obszarach – fizycznie, emocjonalnie, duchowo. Wpływa negatywnie na relacje z otoczeniem – zarówno najbliższe, rodzinne, jak i dalsze. Osoba wypalona zawodowo odczuwa niezadowolenie, niechęć, często złość lub rezygnację. Wycofuje się z bliskich kontaktów interpersonalnych i wielu aktywności życiowych, zaczyna tracić nadzieję na poprawę swojej sytuacji.
Leczenie wypalenia zawodowego
Od 1.01.2022 r., decyzją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), wypalenie zawodowe będzie uznawane za chorobę wg Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD), co oznacza, że pracownik będzie mógł uzyskać zwolnienie lekarskie, gdy lekarz stwierdzi u niego tę chorobę.
Leczenie zależne jest od etapu, na jakim jest syndrom wypalenia zawodowego. Na początkowym etapie do podstawowych zaleceń związanych z zapobieganiem wypaleniu zawodowemu zalicza się:
- utrzymywanie równowagi między życiem prywatnym a zawodowym,
- zadbanie o zdrowe odżywianie i wystarczającą ilość snu,
- utrzymywanie aktywności fizycznej, uprawianie sportu, kontakt z przyrodą, co pomaga rozładować stres i napięcie psychiczne,
- przeznaczanie regularnie czasu na odpoczynek, trening relaksacji, ćwiczenia oddechowe,
- rozwijanie odporności na stres i radzenie sobie z emocjami (np. poprzez korzystanie ze wsparcia psychologicznego).
W bardziej zaawansowanym stadium wypalenia, gdy urlop na regenerację nie daje pożądanych rezultatów i objawy nie ustępują, warto skorzystać z profesjonalnego wsparcia terapeutycznego i wspólnie z terapeutą ustalić dalsze kroki i cele.
Często należy rozważyć gruntowną przebudowę życia zawodowego. Jeśli negocjowanie warunków i czasu pracy, zakresu obowiązków z przełożonymi również nie przynoszą oczekiwanej poprawy samopoczucia lub wręcz nie są możliwe w danej przestrzeni zawodowej, warto rozważyć zmianę miejsca pracy lub stanowiska.
W naszym społeczeństwie panuje przekonanie, że normą jest to, że praca jest stresująca oraz że trzeba się z tym pogodzić, bo po prostu „tak już jest”. Często jednak jedynym sposobem na poradzenie sobie z wypaleniem zawodowym jest przyznanie przed samym sobą, że dana praca czy zawód nam nie służy, nie jest tym, co chcemy robić. Z różnych powodów ludzie unikają konfrontacji z tym faktem:
- z obaw o stabilizację finansową (jeśli etat lub stałe zarobki dają poczucie bezpieczeństwa);
- gdy wiele zainwestowali czasu, energii i pieniędzy, by zdobyć konkretne wykształcenie i przygotowanie zawodowe;
- gdy obawiają się zmian w życiu zawodowym, bo nie ma pewności, że inny wybór da coś lepszego;
- gdy nie wiedzą, co innego mogliby robić zawodowo, co dawałoby i godne zarobki i satysfakcję.
Utknięcie w takim punkcie nasila objawy wypalenia zawodowego – z jednej strony chodzenie do nielubianej pracy wyczerpuje i stresuje zaś z drugiej strony pojawia się lęk przed zmianą, zwłaszcza gdy nie ma się jasnej wizji, co innego chciałoby się robić i co byłoby realne do wdrożenia. Warto w tym procesie zmiany zawodowej sięgnąć po profesjonalne wsparcie terapeutyczne. Zmiany na lepsze są możliwe, o ile człowiek poradzi sobie z lękiem i innymi emocjami, które często paraliżują działania i sprawiają, że trudno dostrzec inne perspektywy, rozwiązania i możliwości.
Wypalenie zawodowe a wypalenie życiowe
Poza wypaleniem zawodowym związanym bezpośrednio z wykonywaną pracą zawodową można doświadczać wypalenia życiowego. Jest to ogólne poczucie przeciążenia obowiązkami i wyzwaniami życia. Dotyka ono bardzo często osoby, które na stałe opiekują się obłożnie lub przewlekle chorym członkiem rodziny, osobą niepełnosprawną fizycznie lub umysłowo, a także samotne matki, które są zmuszone łączyć pracę zarobkową z absorbującą opieką nad małymi dziećmi oraz rodziców w rodzinach wielodzietnych. Takie osoby często mają wrażenie, że są „w pracy” całodobowo i nie mają ani chwili wytchnienia i wypoczynku ani możliwości zregenerowania się na urlopie.
Opieka nad niepełnosprawnym lub przewlekle chorym dzieckiem czy starszą osobą (np. z demencją, chorobą Alzheimera czy unieruchomioną w łóżku) wymaga nieustannej uwagi i czujności nawet w nocy, co uniemożliwia opiekunowi odpoczynek, zwłaszcza czy opiece towarzyszy ciągły lęk o bezpieczeństwo podopiecznej / podopiecznego albo poczucie zagrożenia, że ta osoba zrobi coś niebezpiecznego dla siebie samej lub otoczenia. Również w tej sytuacji ważne jest skorzystanie ze wsparcia terapeutycznego, tak aby przy pomocy osoby z zewnątrz poszukać sposobów poprawy tej wymagającej i wyczerpującej sytuacji.
Opracowanie: mgr Anna Battek ♦ masz pytania? potrzebujesz wsparcia? - skontaktuj się ze specjalistą - wejdź i umów wizytę ♦
