Szantaż emocjonalny - w życiu i w związku

Co to jest szantaż emocjonalny?

Szantaż emocjonalny – technika manipulacji używana najczęściej przez bliskich sobie ludzi, mająca na celu uzyskanie czegoś przy użyciu mechanizmów nacisku opierających się na emocjach. Jeśli nie zrobimy czegoś, czego bliskie nam osoby sobie życzą, będziemy cierpieć. W szantażu emocjonalnym istotny jest faktor groźby.

Szantaż emocjonalny - mgła poznawcza

Najtrudniejszym w szantażu emocjonalnym jest fakt, że płynie on od naszych bliskich. Najczęściej nie jesteśmy w stanie zauważyć, że jesteśmy poddawani szantażowi, choć osoby z zewnątrz wskazują nam pewne zachowania jako szantaż. Informacje te wypieramy, broniąc naszych bliskich. Kierowani lękiem, poczuciem winy oraz poczuciem obowiązku nie zauważamy sygnałów, że godzimy się na oczekiwania innych dlatego, że jesteśmy szantażowani. Susan Forward opisuje to zjawisko jako mgłę, która jest wokół nas roztaczana, żebyśmy mieli poczucie, że wszystko jest w porządku.

Najbardziej pierwotnym uczuciem jest strach. Kiedy słyszymy komunikaty, bezpośrednio w nas uderzające tj: zostawię cię, odejdę, będziesz żałować, coś sobie zrobię, nie będę cię kochać. Zaczynamy przewidywać, że tak się może zadziać i w naszych głowach pojawia się lęk. Sytuacja nie jest realna, ale przewidujemy, że może się zdarzyć. W naszej głowie powstaje cały teatr mentalny, który powoduje u nas stany lękowe. Boimy się, ale nie wiemy dokładnie czego się boimy. Czasami lęk zaczyna być tak silny, że potrzebujemy pomocy psychologicznej, żebyśmy mogli pójść naprzód.

Mgłę poznawczą kreuje także poczucie obowiązku. Zestaw przekonań i zasad, które zostały wpojone przez rodziców. Są to wszystkie te twierdzenia, w których słowo "muszę" lub "powinnam/powinienem" jest kluczowe w budowie zdania: „musisz być miły, bo nie będą ciebie lubić”, „dzieci muszą być grzeczne dla rodziców”, „musisz słuchać matki”, „powinieneś być taki……bo……” itd. Powoływanie się na poczucie obowiązku, wzbudzanie tego uczucia w nas, ma na celu uzyskanie dla siebie korzystnego rezultatu przez osobę szantażującą emocjonalnie. Bo kiedy poczucie obowiązku obudzi się w nas, jest nam tak niewygodnie, że choć nie wiemy dlaczego, trudno jest nam je ignorować i przechodzić do porządku dziennego. To jest siła przekonań, w których wyrastamy, które w nas tkwią, dopóki nie zdamy sobie sprawy, że nie są one naszymi własnymi przekonanymi. Jest to jeden z naszych czułych punktów, to jest tzw. przysłowiowy „kręgosłup moralny”, który dali nam rodzice. Kiedy kręgosłup się łamie, wiemy, że nie jest dobrze.

Ostatnim składnikiem mgły jest poczucie winy. Powoduje dyskomfort, wyrzuty sumienia, jest dla nas dotkliwe i jako ludzie nie bardzo wiemy co zrobić z tą emocją. Zatem unikamy jej jak ognia. Kiedy podejmujemy działanie, druga strona jest niezadowolona, bierzemy odpowiedzialność za jej niezadowolenie. Automatycznie chcemy zrobić wszystko, żeby było lepiej. Kiedy nie ma efektu jest nam jeszcze gorzej. I choć nie ma w tym naszej winy, fakt, że spotykamy się z niezadowoleniem, kiedy „chcieliśmy dobrze”, sprawia, że nasze poczucie winy nabiera na sile. Wystarczy wtedy utwierdzić nas w przekonaniu, że wina jest po naszej stronie i efekt szantażysty jest osiągnięty.

Szantażyści emocjonalni, korzystają z tego narzędzia wielokrotnie w swoim życiu, jeśli są naszymi bliskimi. Dochodzi do tego fakt, że nas doskonale znają. Oni nie muszą martwić się i zastanawiać co zrobić, żeby odnieść efekt, ponieważ najczęściej dokładnie wiedzą co powiedzieć, jak i kiedy, aby efekt spełnienia żądania został osiągnięty.

Mechanizm szantażu emocjonalnego - Jak działa szantażysta?          

Zastanówmy się jak wygląda mechanizm szantażu emocjonalnego. Zasadniczo składa on się z 6 elementów: Po pierwsze musi zaistnieć sytuacja, w której kierowane jest pod naszym adresem żądanie. Może być ono również w formie zawoalowanej, w formie oczekiwań czy też pokładanych nadziei. Jeśli zaczyna rodzić się u nas opór, czujemy, że nie chcemy czegoś zrobić, czy też nawet odmawiamy. Jest to dla nas pierwszy sygnał, że być może spełnienie żądania, czy też oczekiwania, nie jest dla nas korzystne. Kiedy zaczynamy się wahać, a nasza postawa idzie w kierunku odmowy spełnienia żądania, druga strona zaczyna wywierać na nas presję. To właśnie w tym momencie zaczyna wyciągać poczucie obowiązku, wzbudzać nas poczucie winy, co powoduje u nas lęk. Sytuacja lękowa jest dla nas trudna do zniesienia. W związku z tym najczęściej ulegamy szantażowi. Efekt jest osiągnięty. Teraz wystarczy powtarzać ten schemat i już jesteśmy w sidłach szantażu emocjonalnego. Nie mając mechanizmów obronnych możemy być poddawani szantażowi wielokrotnie przez te same osoby.

Przykłady szantażu emocjonalnego

Przykład nr 1:

Młode małżeństwo staje przed dylematem do kogo jechać na Boże Narodzenie. Mieszkają w Łodzi, rodzice żony mieszkają w Gdańsku, rodzice męża w Białymstoku. Najchętniej zostaliby u siebie. Dopiero odebrali klucze do własnego mieszkanie, cieszy ich wizja świąt we własnym towarzystwie. Niestety atmosferę psuje matka żony. Zadręcza ją telefonami, w których mówi: „nie wiem jak długo pożyję, jestem już stara, a twoja babcia zmarła w moim wieku, nie musisz przyjeżdżać, ale wiesz, to mogą być ostatnie święta”. Nie lepiej jest w rodzinie męża, tam z kolei dzwoni siostra, która w tym roku organizuje święta dla całej licznej rodziny. W rozmowie telefonicznej mówi, że ich postawa jako małżeństwa jest egoistyczna, że jego żona wprowadza swoje rządy, że rodzina się o niego odwróci i zobaczy, jak to będzie. Małżonkowie przeżywają bardzo duży stres, zaczynają się kłócić ostatecznie jadą do jednych rodziców i drugich, nie są zadowoleni, a całe święta przebiegają w cieniu konfliktu.

Przykład nr 2:

Ola ma 17 lat. Swojego chłopaka spotkała na wakacyjnej wycieczce. Spotykają się już od pięciu miesięcy. Dziewczyna jest zakochana. Od kilku tygodni chłopak namawia ją na rozpoczęcie życia seksualnego. Dziewczyna nie jest na to gotowa. Nie miała wcześniej innych partnerów seksualnych. Chłopak mówi, że to jej wybór oraz, że on ten wybór szanuje. Zaznacza jednak, że nie będzie czekał całe życie. Ola się tym bardzo martwi, ponieważ wie, że jeżeli nie spełni prośby chłopaka, on ją zostawi. Sytuacja ta powoduje, że dziewczyna ma problemy ze snem. Wieczorami analizuje słowa chłopaka oraz wszystkie wydarzenia z dnia, poszukując symptomów rozpadu ich związku.

Przykład nr 3.

Beata ma 26 lat. Od czasów podstawówki mają wspólną paczkę, z którą organizują wyjazdy wakacyjne. Beata bardzo lubi te wyjazdy. Jest dla nich zawsze wesoło i wraca z nich zrelaksowana. Beata od 6 miesięcy jest w związku z mężczyzną, który samotnie wychowuje syna w wieku 4 lat. Chciałaby na wakacje pojechać z partnerem i z jego synem. Niestety znajomi w rozmowach wysuwają argumenty, że zabierając dziecko na ich wspólny wyjazd Beata będzie dla nich dużym obciążeniem, że mają zasadę "żadnych dzieci", że dziecko zepsuje atmosferę, że będzie trzeba zachowywać się cicho itp. Kobieta jest zaskoczona reakcją znajomych. Ma świadomość, że małe dziecko może być obciążeniem, dlatego też zaplanowała już niektóre aktywności osobno, tak aby nie obarczać znajomych nadmiernie towarzystwem dziecka. Bardzo chce z nimi być, ale też chce być z mężczyzną, którego kocha i z dzieckiem, które bardzo polubiła. Nie wie co robić. Z jednej strony boi się, że znajomi się od niej odwrócą. Z drugiej strony nie chce, żeby partner poczuł się odrzucony, gdyż wtedy na pewno w przyszłości nie będzie chciał spędzać czasu z jej znajomymi. Czuje się z tym źle. Jest rozdarta, nie wiem co robić. Często płacze.

Szantaż emocjonalny w małżeństwie – jak sobie z nim radzić?

Naturalnie w tym miejscu pojawia się pytanie: co teraz? Czy mogę coś zrobić, aby przerwać tą niekorzystną dla mnie sytuację. W szantażu emocjonalnym występują dwie osoby: jest szantażysta i jest osoba szantażowana. Trochę jak w piosence: „bo do tanga trzeba dwojga”. Istnieje wiele metod obrony przed szantażem emocjonalnym. Osoba szantażowana ma również możliwość obrony przed szantażem. Jedną z takich metod jest stawianie granic. Jest to proces wieloetapowy, należy się go nauczyć. Stawianie granic jest przydatne w wielu innych sytuacjach, więc warto poświęcić mu trochę czasu.

1. Po pierwsze należy zrozumieć mechanizm działania szantażu- żądanie, opór, presja, groźby, uległość, powtórzenie.
2. Po drugie należy go zauważyć. Zauważenie i uznanie sytuacji, w której jesteśmy poddawani szantażowi emocjonalnemu, jest analogiczne do postawienia diagnozy lekarskiej. Wiemy już co nam jest i w jakich sposób wdrażać leczenie. Kropka.
3. Kiedy widzimy pierwsze symptomy najlepszą reakcją jest zatrzymanie się na chwilę. Krok w tył celem zastanowienia się i nabrania dystansu.
4. W kolejnym etapie, osoba szantażowana powinna zastanowić się, jak chciałaby postąpić. Tak, aby jej reakcja była zgodna z jej potrzebami i dla niej korzystna.
5. Następnie podejmujemy działanie, mające na celu odpowiedź osobie, która szantażuje nas emocjonalnie. Przede wszystkim potrzebujemy opracować strategię. Zadać sobie pytanie czy spełnienie żądania jest sytuacją, która mnie wspiera? Jakiego efektu oczekuję? Po czym poznam, że wypracowane rozwiązanie jest dla mnie dobre?
6. Analiza podjętych działań oraz ich efektów.

Najważniejsze w przebiciu się przez mgłę poznawczą jest zauważenie mechanizmu, któremu ulegamy. Podejmować działania można wtedy, jeśli zda się sobie sprawę, ze szkodliwości ulegania szantażowi emocjonalnemu. Poczucie winy jest niekomfortowe i trudno sobie z nim poradzić. Robimy wszystko, żeby go uniknąć, przez co podejmujemy decyzje dla nas niekorzystne. Podejmowanie działań wbrew sobie ma wpływ na nasze postrzeganie samego siebie, czyli krótko mówiąc obniża naszą samoocenę. Odbiera nam sprawczość oraz poczucie, że mamy wpływ. Są to wystarczające powody, aby wdrażać działania mające na celu ochronę przed żądaniami wysuwanymi pod naszym adresem pod postacią szantażu emocjonalnego.

Czy szantaż emocjonalny dotyczy tylko relacji z osobami bliskimi? Nie. Zjawisko to dotyczy wszystkich sytuacji, w których żądanie kierowane pod naszym adresem niesie w tle aspekt emocjonalny.