W dzisiejszych czasach coraz więcej osób zmaga się z problemem uzależnienia. Zazwyczaj cała aktywność i skupienie skoncentrowane jest wokół osoby uzależnionej. Tymczasem problem uzależnienia dotyka również członków rodziny, znajdujących się w bliskim otoczeniu osoby chorej. Lata przebywania w bliskich relacjach z osobą uzależnioną skutkują wytworzeniem się destrukcyjnych wzorców zachowania, które uniemożliwiają bądź utrudniają prawidłowe funkcjonowanie.
Czym jest współuzależnienie?
Współuzależnienie jest zaburzeniem funkcjonowania, które może pojawić się u osób, będących w bliskich relacjach z osobą uzależnioną. Termin współuzależnienia dotyczy tylko i wyłącznie osób dorosłych, które potencjalnie mogą wyjść z danej relacji. Oznacza to, że według definicji, osobą współuzależnioną nie mogą być dzieci oraz rodzice osoby uzależnionej.
Istotą współuzależnienia jest występowanie patologicznego wzorca przystosowania do trudnej sytuacji. Wytworzone, nieadaptacyjne wzorce zachowania u osób współuzależnionych wpływają negatywnie na ich funkcjonowanie oraz skutkują podtrzymywaniem dysfunkcyjnego systemu życia rodzinnego. Skutkiem tego jest tkwienie w sytuacji, która prowadzi do stopniowego wyniszczenia i pogorszenia własnego stanu. Najczęściej występującym współuzależnieniem jest współuzależnienie od alkoholu, natomiast syndrom ten może pojawić się w przebiegu każdego innego typu uzależnienia.
Jak dochodzi do współuzależnienia?
Pojawienie się problemu uzależnienia w rodzinie skutkuje zaburzeniem dotychczasowej równowagi. Osoba, będąca w bliskiej relacji z osobą uzależnioną, stara się przystosować do nowej sytuacji, jednak czasem zdarza się, że reakcja ta jest dysfunkcjonalna i nieadaptacyjna. W pierwszym etapie osoba współuzależniona może zaprzeczać istnieniu problemu, co ma służyć złudnemu utrzymaniu homeostazy w rodzinie. W miarę rozwoju uzależnienia, zaprzeczanie problemu staje się coraz trudniejsze, co prowadzi do skupienia całej energii osoby współuzależnionej na rozwiązaniu problemu. Prowadzi to do wyzbycia się własnych potrzeb i podporządkowania swojego życia próbie uratowania bliskiej osoby i wyciągnięcia jej z nałogu. Skutkuje to stopniową autodestrukcją osoby współuzależnionej.
Objawy współuzależnienia
Objawy współuzależnienia mogą się różnić w zależności od konkretnej osoby, jednak do głównych objawów zaliczamy m.in.:
- nadmierne skupienie uwagi oraz koncentrowanie myśli, uczuć i zachowań na problemie uzależnienia bliskiej osoby i podporządkowanie jemu każdego aspektu życia,
- ciągłe kontrolowanie uzależnienia bliskiej osoby (wylewanie alkoholu, przeszukiwanie mieszkania),
- poczucie, że ma się wpływ na wyleczenie osoby uzależnionej,
- częste zmiany nastrojów, mogące skutkować chęcią sięgnięcia po substancje psychoaktywne,
- zaburzenia psychosomatyczne takie jak: biegunki, bóle brzucha, bóle głowy,
- w przypadku współuzależnienia od alkoholu, usprawiedliwianie zachowania pijącego partnera,
- przejęcie całej odpowiedzialności na siebie, przy jednoczesnym braku wymagań w stosunku do osoby uzależnionej,
- obniżone poczucie własnej wartości i niska samoocena,
- ciągłe poczucie winy, z powodu brania na siebie odpowiedzialności za nałóg partnera,
- niemożność opuszczenia partnera i wyjścia z relacji, pomimo jej destrukcyjnego wpływu na własne życie.
Cechy osoby współuzależnionej
Osoby współuzależnione są zazwyczaj osobami, których poczucie własnej wartości jest uzależnione od możliwości wywierania wpływu na uczucia i zachowania swoje oraz innych ludzi. Są skupione na zaspokajaniu potrzeb osób z otoczenia, przy jednoczesnym pominięciu realizacji własnych pragnień. Osoby współuzależnione mają trudności z wyznaczaniem granic w relacjach interpersonalnych, pozwalając tym samym, by zachowanie innej osoby miało negatywny wpływ na ich życie. Poprzez ciągłe skupianie się na innych ludziach po pewnym czasie zatracają możliwość rozpoznawania swoich uczuć oraz potrzeb.
Cechą osoby współuzależnionej jest również złudne poczucie kontroli nad sytuacją oraz przekonanie, że ze wszystkim poradzi sobie sama. W efekcie ciągłego napięcia, zaprzeczania rzeczywistości i ukrywania problemów osoba współuzależniona może odczuwać lęk, zaburzenia psychosomatyczne, problemy ze snem czy zaburzenia nerwicowe.
Cele leczenia współuzależnienia
Terapia osoby współuzależnionej powinna skupiać się przede wszystkim na odzyskaniu własnej odrębności i uniezależnieniu poczucia własnej wartości od innych osób. Ważnym elementem terapii jest zdobycie umiejętności wyznaczania własnych granic oraz braku koncentrowania wszystkich swoich myśli i działań wokół osoby uzależnionej. Istotnym celem terapii jest odzyskanie poczucia kontroli nad własnym życiem, zaprzestanie brania na siebie odpowiedzialności za nałóg partnera oraz zmiana nieadaptacyjnych wzorców zachowania.
Proces terapeutyczny osoby współuzależnionej ma również na celu „rozbicie” mechanizmów obronnych, które były stosowane do tej pory. Dzięki temu ma ona możliwość obiektywnego spojrzenia na sytuację problemową i wdrożenia skutecznych metod poradzenia sobie z nią.
Psychoterapia dla osób współuzależnionych
Często zdarza się, że członkowie rodziny osoby uzależnionej uważają, że proces terapeutyczny jest potrzebny tylko osobie z problemem uzależnienia. Jest to błędne przekonanie, ponieważ problem ten destabilizuje funkcjonowanie całego systemu rodzinnego, a co za tym idzie, wpływa na wszystkie osoby, będące w bliskim otoczeniu osób uzależnionych. Pomoc psychoterapeuty jest niezbędna w odzyskaniu równowagi emocjonalnej, która przez lata współżycia z osobą chorą została mocno zachwiana.
Psychoterapia osób współuzależnionych polega na cyklicznych spotkaniach psychoterapeuty oraz pacjenta. W trakcie sesji indywidualnych, stopniowo, pacjent uczy się nowych sposobów reagowania oraz skupiania na własnych potrzebach.
Niejednokrotnie terapia indywidualna łączona jest z terapią grupową, w której uczestniczą osoby doświadczające podobnych trudności. Psychoterapia grupowa stanowi wsparcie dla osób współuzależnionych oraz zmniejsza poczucie osamotnienia w ciężkiej sytuacji życiowej.
opracowanie:
mgr Barbara Wróblewska
Literatura
Stanek K., Konowalska P. Współuzależnieni. Relacje kobiet z uzależnionym partnerem w perspektywie pracy socjalnej.
Mellibruda J. Stres życia w rodzinie z problemem alkoholowym.
