Co to jest mediacja?
Mediacja jest próbą rozwiązania konfliktu, w której poza stronami zaangażowanymi w spór uczestniczy mediator — osoba trzecia, bezstronna i neutralna wobec przedmiotu sporu. Obecność osoby postronnej, niezaangażowanej w sprawę umożliwia wyciszenie emocji, analizę okoliczności i próbę poszukiwania konstruktywnych sposobów wyjścia z impasu. Każda ze stron konfliktu ma szansę swojego przedstawienia stanowiska.
Mediacja to próba rozwiązywania sporów mająca ustaloną strukturę. To rozszerzony proces negocjacji, w którym używa się określonych strategii. Zakończona sukcesem mediacja pozwala osiągać przede wszystkim trzy następujące rezultaty:
- konflikt jest rozwiązany, każda z jego stron odnosi korzyści, jej interesy są zaspokojone,
- relacja pomiędzy stronami pozostaje tak dobra, jak przed konfliktem lub polepsza się,
- negocjacyjne umiejętności stron i wiara w ich użyteczność wzrastają.
Stosowanie procedur mediacyjnych uczy efektywnego słuchania, analitycznego myślenia, trafnego zadawania pytań, koncentrowania się na obszarach wspólnych potrzeb i korzyści. Pozwala zachować twarz osobom, które znalazły się w sytuacji konfliktowej.
Mediacja jest procedurą umożliwiającą stronom konfliktu:
- bezpośredni wpływ na rozwiązanie konfliktu,
- zamianę walki na działania zmierzające do rozwiązania wspólnego problemu,
- odreagowanie emocji, zmniejszenie stresu, wyrażenie potrzeb,
- przyjęcie odpowiedzialności za własne decyzje.
Podstawowe zasady mediacji to:
- Dobrowolność – oznacza, że każdy z uczestników dobrowolnie wyraża zgodę na udział w niej.
- Neutralność – dotyczy postawy mediatora. Jest on osobą neutralną wobec przedmiotu sporu, nie czerpie korzyści ani z tego, czy strony dojdą do porozumienia, ani na jakich warunkach.
- Bezstronność – również dotyczy mediatora. Nie jest on rzecznikiem żadnej ze stron, nie ma prawa preferować żadnego rozwiązania. To uczestnicy mediacji wypracowują swoje porozumienie, mediator tylko czuwa nad przebiegiem procesu.
- Poufność – sprawy, o których mowa podczas mediacji pozostają poufne. Ani mediator, ani uczestnicy nie mogą powoływać się w razie procesu sądowego na fakty ujawnione w trakcie mediacji.
- Akceptowalność – uczestnicy muszą zaakceptować zarówno proponowane zasady mediacji omówione przez mediatora, jak i osobę mediatora.
Mediator - kto to jest?
Mediator to:
- Osoba dokonująca diagnozy konfliktu — rozbija go na poszczególne kwestie sporne i określa rzeczywiste interesy stron.
- Organizator procesu — organizuje spotkanie, doprowadza do ustaleń proceduralnych i pilnuje ich przestrzegania.
- Aktywny słuchacz — odróżnia kwestie sporne od emocji przejawianych przez strony, przekazuje stronom konstruktywne informacje zwrotne.
- Osoba sprawdzająca realność propozycji — pomaga stronom w tworzeniu realistycznych propozycji rozwiązań.
- Osoba sugerująca alternatywne rozwiązania — pomaga stronom w wyjściu poza typowe odpowiedzi na ich problemy.
- Osoba poszerzająca ilość źródeł informacji — kieruje strony do osób, ekspertów, którzy mogliby dostarczyć informacji i porad.
- Nauczyciel procesu negocjacji opartych o współpracę — uczy działania i negocjowania w duchu współpracy, pomaga poszukiwać rozwiązań, które zaspokajałyby interesy obu stron.
- Osoba doprowadzająca spór do zakończenia — upewnia się, czy strony rozumieją treść ugody oraz czy zobowiązują się ją przestrzegać.
Cechy mediatora:
- otwartość, komunikatywność, wysoki poziom kompetencji komunikacyjnych umożliwiające nawiązanie porozumienia pomiędzy stronami,
- elastyczność i kreatywność w procesie moderowania mediacji,
- umiejętność nienarzucania swojej woli pozwalająca stronom na wypracowanie własnych rozwiązań,
- samokontrola wpływająca na bezstronność niezależną od własnych sympatii, przekonań, poglądów.
Rolą mediatora jest wyciszenie emocji, nazywanie i doprecyzowanie problemów, zachęcanie do komunikatów zaczynających się od „ja”, rozmawianie o potrzebach obu stron.
Mediator tak kieruje procesem, aby nie eskalować konfliktu, nie wpadać w spiralę oskarżeń i wzajemnych pretensji, ale skupić się na szukaniu takiego wyjścia z sytuacji, które satysfakcjonowałoby każdego z uczestników. Nie oznacza to, że podpiszemy porozumienie, które jest dokładnym spełnieniem naszych żądań. Jednak warto próbować choćby częściowo się porozumieć, niż tkwić w impasie lub dochodzić swoich praw na drodze sądowej.
Rodzaje mediatorów
Mediator sądowy
Mediator sądowy to mediator wpisany na stałą listę mediatorów współpracujących z sądem prowadzoną przez prezesów poszczególnych sądów okręgowych. Mediacje sądowe prowadzone są w sprawach cywilnych, sprawach karnych, sprawach nieletnich sprawców czynu karallnego czy sprawach administracyjnych. Sąd w trakcie postępowania procesowego może zaproponować skorzystanie z mediacji i wskazać proponowanego mediatora. Również każda ze stron, na każdym etapie postępowania może zawnioskować o skierowanie sprawy do mediacji. Ugoda zawarta przed mediatorem sądowym, po zatwierdzeniu przez sąd ma taką samą moc i skutki jakby została zawarta przed sądem.
Mediator rodzinny
Spotkanie u mediatora w sprawie rodzinnej nie wiąże się wyłącznie z wypracowaniem porozumienia o warunkach rozstania. Do mediatora rodzinnego warto udać się, gdy jest jeszcze szansa na pogodzenie małżonków, ale potrzebują oni pomocy w nawiązaniu wzajemnej komunikacji. Czasem sesje mediacji rodzinnych prowadzą do pojednania, nawet jeśli początkowo para zakładała rozstanie i chciała tylko zawrzeć ugodę usprawniającą przebieg procesu rozwodowego w sądzie.
Mediator rozwodowy
W trudnych chwilach towarzyszących procesowi rozwodowemu, gdy nasze emocje biorą górę na zdrowym rozsądkiem i panowaniem nad sobą, dobrze jest skorzystać z pomocy mediatora, aby zdołać ustalić najpilniejsze kwestie dotyczące wspólnych dzieci, finansów lub warunków rozstania. Mediator pomaga parom w rozmowie, tak, aby osiągnąć rozwiązanie akceptowalne w danej chwili dla obu stron. Spotkań z mediatorem może być kilka.
Na mediację możemy zgłosić się z własnej inicjatywy (jeśli druga strona wyrazi na to zgodę) lub w trakcie procesu sądowego (sąd może skierować sprawę do mediacji lub sami możemy o to zawnioskować). Oznacza to, że jeszcze przed formalnym rozwodem możemy wynegocjować wysokość alimentów lub podział majątku i później zatwierdzić to w sądzie. Takie ustalenia wypracowane w drodze mediacji rozwodowych znacznie skracają całą sprawę sądową, zmniejszają koszty wydane na adwokata. Ponato strony unikają niepewności co do wyniku przez długi czas trwania procesu.
Mediator szkolny
Mediatorem szkolnym może być osoba, która ukończyła specjalistyczne szkolenie dotyczące mediacji szkolnych, rówieśniczych oraz spraw dotyczących nieletnich. Wymagane jest, aby taka osoba miała doświadczenie w pracy z dziećmi i młodzieżą. Mediator szkolny pomaga rozwiązywać spory rówieśnicze oraz spory pomiędzy uczniami a kadrą nauczycielską. Może również uczyć młodych ludzi jak samodzielnie prowadzić takie postępowania w sytuacjach konfliktowych.
Prowadzenie mediacji
Część mediatorów proponuje spotkania wstępne – każdej ze stron osobno z mediatorem, aby poznać jej podejście do problemu. Niektórzy zaczynają od razu od sesji wspólnej.
Struktura spotkania wygląda następująco:
- Wystąpienie mediatora i stworzenie reguł.
- Każda ze stron prezentuje swoje stanowisko.
- „Wentylacja” emocji, wyjaśnienie rozbieżności.
- Poszukiwanie rozwiązań.
- Podsumowanie, sprawdzenie realności propozycji.
- Spisanie postanowień porozumienia.
Na każdym etapie można zrezygnować z mediacji, nie ma obowiązku wytrwania do końca.
Mediator nie rozwiąże konfliktu, nie podsunie gotowych rozwiązań. Mediator stworzy przestrzeń, w której strony są w stanie rozmawiać w lepszej atmosferze niż dotychczas. Wynik mediacji zależy jednak od zaangażowania i gotowości do ustępstw na rzecz porozumienia, otwartości na szukanie rozwiązań.
Kto może być mediatorem?
Mediatorem może być osoba, która ukończyła 26 lat, posiada pełne prawa cywilne, jest obywatelem polskim i biegłe posługuje się językiem polskim, nie była prawomocnie skazana za przestępstwo oraz ukończyła szkolenie z mediacji i ma stosowną wiedzę i umiejętności rozwiązywania konfliktów, a także z zakresu prowadzenia postępowania mediacyjnego. Wskazane jest posiadanie wyższego wykształcenia w zakresie nauk społecznych. Szkolenia z mediacji prowadzą instytucje i stowarzyszenia zajmujące się mediacją. Niezbędne przygotowanie również można zdobyć w ramach studiów podyplomowych, które szkoły wyższe prowadzą we współpracy z ośrodkami mediacyjnymi.
Koszty mediacji
Koszty mediacji, nawet w postępowaniu sądowym lub ze skierowania przez sąd, są ponoszone przed strony i zazwyczaj dzielone po połowie. Chyba że strony ustalą inaczej.
Jeśli do mediacji doszło w wyniku skierowania przez sąd, to wynagrodzenie mediatora wynosi 150 zł za pierwsze spotkanie i 100 zł za kolejne (do tej kwoty należy doliczyć podatek VAT). W mediacji dotyczącej spraw majątkowych — np. w sprawie podziału majątku wynagrodzenie mediatora wynosi 1% wartości przedmiotu sporu (nie mniej niż 150 zł, a maksymalnie 2000 zł).
Jeżeli jest to mediacja pozasądowa, zainicjowana przez strony przed rozpoczęciem postępowania sądowego, to wynagrodzenie mediatora jest uzgadniane indywidualnie z mediatorem lub według cennika ośrodka mediacyjnego. W sprawach niemajątkowych zazwyczaj są to koszty w granicach 250 – 300 zł za spotkanie, pobierana jest też opłata wstępna przez niektóre ośrodki i mediatorów (100-300 zł). Warto to zweryfikować z cennikiem wybranego mediatora lub ośrodka, gdyż stawki mogą się znacząco różnić w zależności od miasta, renomy ośrodka mediacyjnego lub przedmiotu sprawy, która ma być mediowana.
Mediacje online
Usługi mediacyjne w formie online oferowane są przez specjalistów dostępnych na platformie Avigon.pl. Skorzystanie z usługi online umożliwia osiągnięcie porozumienia pomiędzy stronami bez konieczności podróżowania. Dodatkowo taka forma spotkań pozwala na anonimowość. Specjaliści z portalu Avigon posiadają doświadczenie w prowadzeniu negocjacji biznesowych, gospodarczych, rodzinnych i innych.
opracowanie mgr Anna Battek
