Odejście bliskiej osoby wiąże się z odczuwaniem wielu negatywnych emocji. Konsekwencją straty jest żałoba, której przejście jest nieodzownym elementem warunkującym powrót do prawidłowego funkcjonowania. Okres żałoby po stracie trwa zazwyczaj rok lub dwa lata, jednak czas ten może ulec zmianie w zależności od predyspozycji konkretnej osoby.
Żałoba po stracie bliskiej osoby
Utrata bliskiej osoby rozpoczyna proces żałoby. Pomimo tego, że skutkuje znacznym obniżeniem nastroju, nie jest chorobą a normalną reakcją na śmierć kogoś bliskiego. Jej celem jest zaakceptowanie straty oraz nauczenie się życia bez obecności ukochanej osoby. Ponieważ śmierć bliskiej osoby przez każdego człowieka odbierana jest w inny sposób, proces żałoby może się różnić w zależności od konkretnego przypadku. Wpływ na to mogą mieć okoliczności związane ze śmiercią, a także indywidualne predyspozycje osobowościowe.
Zazwyczaj cierpiący z powodu straty kogoś bliskiego odczuwają żal, rozgoryczenie, złość, smutek oraz poczucie osamotnienia. Wszystkie te emocje mogą pojawiać się naprzemiennie i wpływać na znaczne pogorszenie codziennego funkcjonowania. Strata ukochanej osoby najczęściej skutkuje wycofaniem się z życia rodzinnego oraz towarzyskiego. Przejście procesu żałoby pozwala na nowo odnaleźć się w otaczającej rzeczywistości oraz rozpoczęcie życia bez obecności utraconej osoby.
Etapy żałoby
Pomimo tego, że żałoba u każdego człowieka może przebiegać w sposób indywidualny, istnieją pewne etapy, które występują u większości ludzi.
1. Szok i niedowierzanie
Ten etap następuje bezpośrednio po stracie. Charakteryzuje się otępieniem i odrętwieniem w reakcji na informację o śmierci bliskiej osoby. U niektórych ludzi może pojawiać się emocjonalny dystans oraz zaburzenia świadomości.
2. Zaprzeczanie
Jest to etap, w którym następuje zaprzeczanie i niedopuszczanie do siebie faktu śmierci bliskiej osoby. Jest to naturalna reakcja obronna naszego organizmu, która ma na celu ochronę przed trudnymi doświadczeniami, na które nie jesteśmy przygotowani. Etap zaprzeczania pojawia się tuż po śmierci bliskiej osoby i trwa zazwyczaj kilka dni.
3. Gniew
W trzecim etapie mechanizm obronny w postaci zaprzeczania przestaje działać i następuje uświadomienie sobie utraty bliskiej osoby. W reakcji na to pojawia się złość, gniew i poczucie niesprawiedliwości. Osoba przechodząca żałobę może kierować gniew do otaczającego świata, ale także do zmarłej osoby, obwiniając ją o porzucenie. Długość tej fazy jest zależna od rodzaju więzi ze zmarłym i może trwać do kilku miesięcy.
4. Targowanie się
Jest to etap, w którym osoba w żałobie stara się negocjować ze wszechświatem czy Panem Bogiem w celu przywrócenia życia osobie zmarłej. Myśli tej osoby krążą wokół sytuacji, które mogłyby się zdarzyć lub takich, w których mogłaby postąpić inaczej. W pewnym momencie osoba przeżywająca stratę zdaje sobie sprawę z braku możliwości powrotu bliskiej osoby, w konsekwencji czego mogą pojawiać się wyrzuty sumienia czy poczucie winy.
5. Depresja
Jest to etap, w którym następuje silny żal po stracie bliskiej osoby. Dominującymi emocjami są: smutek, brak sensu życia oraz poczucie beznadziei. U żałobnika mogą pojawiać się objawy depresyjne, dlatego bardzo ważna w tym okresie jest pomoc w procesie przeżywania straty. Może być ona udzielona przez osoby z najbliższego otoczenia lub przez wykwalifikowanego psychologa lub psychoterapeutę.
6. Pogodzenie
Na tym etapie następuje pogodzenie się ze stratą bliskiej osoby. Skutkuje to stopniową poprawą codziennego funkcjonowania, powrotem do dawnych aktywności oraz zainteresowaniem życiem towarzyskim. Osoba w żałobie odzyskuje równowagę emocjonalną i uczy się żyć bez obecności zmarłej osoby. Etap ten stanowi zakończenie procesu żałoby.
Kiedy potrzebna jest pomoc psychologa lub psychoterapeuty?
Ponieważ utrata kogoś bliskiego jest stanem kryzysu, częstymi pytaniami, które zadają sobie osoby w żałobie, są „jak poradzić sobie ze śmiercią bliskiej osoby?” oraz „jak żyć po śmierci ukochanej osoby?”. W wielu przypadkach pomoc w przejściu kryzysowej sytuacji stanowią rodzina oraz przyjaciele, jednak istnieją sytuacje, w których niezbędna jest pomoc specjalisty.
Zdarza się, że po stracie bliskiej osoby żałobnik nie pozwala sobie na odczuwanie emocji, w efekcie czego, proces żałoby nie może przebiegać prawidłowo. Skutkuje to brakiem wystąpienia etapu akceptacji śmierci i stopniowe pogrążanie się w rozpaczy. Następuje izolacja od świata zewnętrznego, przedłużające obniżenie nastroju oraz zaniedbywanie codziennych obowiązków.
U niektórych ludzi w wyniku utraty bliskiej osoby może wystąpić trauma po śmierci. Zdarza się to szczególnie w przypadkach nagłej, niespodziewanej straty i wymaga przepracowania w gabinecie psychoterapeutycznym. W konsekwencji śmierci ukochanej osoby może pojawiać się nadmierna złość, także skierowana do siebie, czego konsekwencją mogą być zachowania autoagresywne czy tendencje samobójcze.
Pomoc psychologiczna w żałobie jest niezbędna w przypadku nieprawidłowo przebiegającego procesu żałoby oraz znacznego pogorszenia codziennego funkcjonowania. Psycholog lub psychoterapeuta stanowi wsparcie w przejściu przez sytuację kryzysową oraz umożliwia przepracowanie straty i skonfrontowanie się z własnymi lękami i emocjami.
Terapia po utracie bliskiej osoby
Terapia po stracie bliskiej osoby stanowi pomoc w przejściu przez trudny okres w życiu. Zazwyczaj rozpoczyna się od konsultacji psychologicznych, które służą wstępnemu rozpoznaniu sytuacji problemowej. W trakcie terapii osoba przechodząca żałobę ma możliwość wyrażania emocji związanych ze śmiercią bliskiej osoby i konfrontację z nimi w bezpiecznym miejscu, jakim jest gabinet psychoterapeutyczny.
Podczas psychoterapii pacjent uczy się korzystać z własnych zasobów, które posłużą do poradzenia sobie z sytuacją kryzysową. Dobrym rozwiązaniem dla osób, które zmagają się ze stratą bliskiej osoby, może być uczestnictwo w psychoterapii grupowej. W psychoterapii grupowej uczestniczą osoby z podobnymi problemami, dzięki czemu mogą stanowić grupę wsparcia pomocną w przezwyciężeniu kryzysu.
opracowanie:
mgr Barbara Wróblewska
Literatura:
Buczkowski K., Rogiewicz M. (2016). Dorosły pacjent w żałobie po śmierci bliskiej osoby – rola lekarza rodzinnego. Polska Medycyna Paliatywna.
